Azerbaycan ve Ermenistan arasında ateşkes imzalanandan bu tarafa "Zengezur koridoru" konusu bir türlü anlaşmaya bağlanamadı. Ermenistan tarafı, Azerbaycan ile imzalanan metinde ticaret, lojistik ve koridorlar konusunda kesin olarak "Zengezur" isminin geçmediğine istinat etmektedir. Anlaşma metninde genel olarak ulaşım yollarından bahsedildiğine göre, resmi olarak Erevan, "Zengezur" konusunda hem iç kamuoyu baskısı hem de dışarıdan özellikle Fransa, İran ve ABD baskısı altında hareket ettiğini gizlemiyor. Bu durumda Azerbaycan alternatif hatları devreye sokmuş gözüküyor. Yani "Zengezur" konusu gündemden tam çıkmadı; şimdilik anlaşması mümkün olan varyantların devreye girdiği açık gözükmektedir.
"Peki, Azerbaycan'ın müzakere ettiği gündeminde hangi ana başlıklar vardır?"
1. Azerbaycan, "Trans-Hazar koridoru" yani Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye üzerinden geçip Çin ile Avrupa arasında bağlayıcı olan orta koridoru genişletme niyetinde.
2. Azerbaycan, "Kuzey-Güney hattı"nın Ermenistan değil, Azerbaycan üzerinden geçmesini istiyor. Bu, "Astara-Reşt yolu"dur.
3. Elbette "Zengezur koridoru"nun açılması.
"Peki, sonuç nedir?"
Ermenistan, kendi anayasasını değiştirmeden nihai barış anlaşması mümkün gözükmüyor. Çünkü Ermenistan anayasası, Türkiye ve Azerbaycan'a toprak iddialarından oluşan maddeler içermektedir. Bu durum kökten çözülmeden, Ermenistan ile bağlanacak herhangi bir anlaşmanın Ermenistan'da siyasi durum değiştiği halde suya düşeceği açıktır. Bu durum sadece Azerbaycan değil, Rusya, Türkiye açısından da önem arz ediyor. Kalıcı, uzun vadeli projeler için sorun oluşturacak hukuki altyapının ortadan kalkması şarttır.
"Zengezur hukuki olarak Ermenistan arazisidir." Evet, tarih olarak geçen yüzyılın başında Ermenistan'a Azerbaycan'dan alınarak verilmiştir. Lakin günümüz hukuk anlayışına dayanarak ortadaki tablo şudur: Ermenistan, "Zengezur koridoru"nu kendisi kontrol etmek istiyor. Rusya'nın bu koridorda hakemliğinin ortadan kalkması için ise Fransa ve ABD'nin ciddi rolü açıktır. Bir de tabii, İran var. İran, "Zengezur koridoru"nun açılmasını kendi çıkarlarına zıt durum olarak görmektedir.
"Koridor, ticaret yolları konusu torba anlaşma anlayışı çerçevesinde değerlendirileceğine göre," öncelik Ermenistan'ın hukuki zeminini temin etmesi gerekmektedir. Barış anlaşması ayrı, ticaret yolları konusu ise ayrıca ana başlık olarak masaya gelecektir. Bu durumun Ermenistan'ı zora soktuğu açıktır. Azerbaycan, Rusya ve İran, "Reşt-Astara yolu"nun açılması konusunda anlaşmaya vardı. Hatırlatmak isterim ki, uzun yıllardır İran bu yolun açılmasına karşı tutum sergilemekteydi. Şimdi ise bu varılan durumla "Kuzey-Güney hattı" ile Rusya-Azerbaycan-İran üzerinden Hint Okyanusu'na çıkış sağlanacaktır. Buna paralel, "Zengezur koridoru"nun tam karşısından İran tarafından Azerbaycan-İran-Türkiye hattı Bakü-Tiflis-Kars yoluna ilaveten devreye girecektir. Sonuç olarak dört yoldan sadece "Zengezur" meselesi şimdilik askıda kalıyor. Bu durumda Ermenistan tüm bu projelerden mecburi olarak dışarıda tutulacaktır. Bu durum, Ermenistan'ın kendi içindeki sorunları bir an önce çözmesini tetikler mi, göreceğiz.
"Putin, Bakü'ye geliyor!"
Geçtiğimiz günlerde, Rusya başkanının uluslararası ulaşım meseleleri temsilcisi İgor Levitin ve Rusya Federasyonu Güvenlik Konseyi Sekreteri Sergey Şoygu, Bakü ve Tahran'a ziyaret gerçekleştirdi. Rusya'nın yeni yollar ve koridorlar konusunda yaklaşımı açıktır. Küresel değişim sürecinde yeni kanallar ve yollar ile kendi profilini pekiştirmektedir.
Putin'in "18-19 Ağustos'ta Bakü ziyareti" de nihai anlaşma ile sonuçlanacağını işaret etmektedir.
Tabii, Ermenistan üzerinden ABD, Fransa etkisini uzun süre göreceğiz. Bu küresel güçlerin baskısı ve hesaplaşması zemininde Güney Kafkasya'nın geleceği hep gündemde tutulmalıdır.
Ermenistan'ın mevcut taleplerine karşı, Azerbaycan'ın da Ermenistan'dan zorla kovulan Azerbaycanlıların geri dönüşü talebini siyasi proje haline getirmesi de akıllı hamledir. Böylesine mücadele ortamında küresel hesaplaşma sürerken, Azerbaycan'ın istikrar üzerine inşa etmek istediği hedefler Türkiye açısından da değerlidir. Çünkü, ısrarla yeniden savaş zemini oluşturma gayreti de devrede. "Ermenistan ile Azerbaycan arasında yeniden savaş," küresel paylaşım sürecinin parçası ve halkası olarak görülmektedir. Batı ile Doğu arasındaki çatışmanın önemli halkası... "Dileğimiz bu savaş dayatmasının Azerbaycan'a zarar vermeden teğet geçmesidir."
