Otuz yıldır tartışılan ‘başkanlık sistemi’nin yeniden ve daha güçlü şekilde gündeme gelmesi boşuna değil. Çünkü yeni bir anayasa yazılıyor, gelecek cumhurbaşkanını halk seçecek. Bu da sistem değişikliği için uygun bir zemin sunuyor.
Yıllar önce İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde ders aldığım TBMM Anayasa Komisyonu Başkanı Prof. Dr. Burhan Kuzu, Türkiye’nin sayılı anayasa hukuku otoritelerinden. Burhan Hoca’ya, başkanlık sistemine geçişin şartlarını ve gerekliliğini sordum; anlattı:
Parlamenter sistem koalisyon demek:“Parlamenter sistem miadını doldurdu. Sistem ülkeleri koalisyonlara mahkum ediyor. Koalisyon demek, örneğini bugünlerde Avrupa’da gördüğümüz faşist partilerin etkinlik kazanması demek. Çünkü sistem çözüm üretemiyor, halk da ‘ekmek vaadeden’ uç partilerin peşine gidiyor. O küçük parti koalisyona giriyor, dört bakanlık istiyor. Verilmeyince ‘hükümete girmeyiz’ diyor. Biliyor kilit olduğunu.”
Koalisyonlarda ülkeyi başkaları yönetir:“Parçalı koalisyonlar medyanın, sivil askeri bürokrasinin, sermayenin etkisine de açık oluyor. Türkiye’de 1995’te gördük; medya patronu başbakan seçtirdi, evinde pijamayla karşıladı. Allahtan pijama giymiş! Diğer partinin lideri de gidip ona ağlamış, ‘Hani ben başbakan olacaktım’ diye. Başbakanlık nerelerde paylaştırılmış.”
Fransa ve Yunanistan en iyi örnek:“Aynı gün seçim oldu. Fransa başkanını seçti hükümetini kuruyor, Yunanistan ise koalisyon kuracak kuramıyor. Orada da aşırı uç partiler güçlendi.”
Bu sistemde hükümet istediğini yapar: “Parlamenter sistemde parlamentonun fonksiyonu sıfır! Hiçbir parlamentoda hükümetin istemediği hiçbir şey geçmez. Gensoru mekanizması işlemez. Çünkü hiçbir partili kendi bakanını düşürmek için oy vermez. Fransız politikacı Talleyrand, meclisteki kürsüyü gösteriyor ve ‘Bu kürsüden çok nutuk dinledim. Birçoğu kanaatimi değiştirdi. Ama oyumu değiştiremedi’ diyor.Çünküparlamenter model parti disiplininin en güçlü olduğu modeldir. Milletvekillerini liderler belirler. Onlar da tekrar seçilmek veya bakan olabilmek için liderin ağzına bakar, bağımsız hareket edemez.”
Başkanlık sistemi ‘denetim’ demek:“Başkanlık sisteminde dar bölge sistemi ile daha çok milletvekili seçilir. Seçimi liderler değil delegeler yapar. Vekiller bakan olamaz. Böylece ne yeniden seçilmek için, ne de bakanlık beklentisiyle liderlere bağımlı kalmazlar. Hükümetten gelen tasarı körü körüne parlamentodan geçmez. ABD’de başkanın istediği her karar Kongre’den geçmiyor. Bizde başbakan isteyecek de Meclis’ten geçmeyecek, öyle mi?!”
Başkanlığa geçişin temel maddeleri: “Dünyada gerçek başkanlık modeli sadece ABD’de var. Onu aynen alalım demiyoruz. Bizim çalışmalarımız var. Başkanlık modelinde yargıyla ilgili ciddi bir değişikliğe gerek yok. Özgürlükler de zaten sisteme göre değişmez. Asıl bam teli, yürütmeyle yasamanın dengesidir. O da 10-15 maddelik bir bölümdür. Cumhurbaşkanlığı bağlamında bir düzenleme olacak. Başkanı yasamaya muhtaç kılan bir düzenleme yapılacak. Yerel yönetimler çok güçlenecek, üniter yapı içinde. Onun dışında çok ciddi bir değişiklik gerekmiyor.”
Yeni Anayasa’da başkanlık sistemi önereceğiz:“Anayasa Hazırlık Komisyonu’ndaki arkadaşlarımız başkanlık modelini orada tartışmaya açacaklar. Zaten komisyona gelen çalışmalar arasında başkanlık sistemini esas alan çok sayıda öneri var. Ama önce muhalefete ‘he’ dedirttirmek lazım. Üç parti buna yanaşmazsa AK Parti komisyondan çekilecek değil. Biz AK Parti olarak tarihe not düşmek adına bu öneriyi getireceğiz.”
On yılda kazandıklarımız bir koalisyonla gider:“Türkiye’de tek partili iktidarlarda rakamlar büyümüş, koalisyon dönemlerinde düşmüştür. Bugün Başbakan Erdoğan’ın on yılda bu düzeye getirdiği ekonomi, bir koalisyonda altı ayda bitirilir. Bu bir tehdit unsuru. Bugüne bakıp hep böyle gidecek sanıyoruz.”
