Şimdi şu soru ekonomi medyasında çok moda; “ABD ve AB merkez bankaları onca parasal genişlemeye rağmen enflasyonu yüzde 2’lere bile çıkaramıyorlar, bizde onca enflasyonu düşürme çabasına rağmen neden yüzde 10’lara gidiyoruz?” Bu sorudan sonra şu yorum kaçınılmaz oluyor tabii: ‘Türkiye, artık eflasyonda kendisini, geçmişteki Türkiye ile karşılaştırarak başarılı sayamaz; kendimizi AB ve ABD ile karşılaştırmalıyız; (geçmişte kalan bir Türkiye olduğunu da böylece kabul edilmiş oluyor, eh bu da bir şey sonuçta...) bu karşılaştırmayı yapınca da başarısızlık ortada işte... ‘Merkez Bankası’nın bu hafta başı açıkladığı ekim ayı enflasyon oranları (TÜFE yıllık 7.7-ÜFE 6.77) beklenenden yüksek gelince, birbirinin kopyası bu yorum ve yazıları dinlemek, okumak zorunda kaldık. Ancak tabii ki ilk bakışta ‘mantıklı’ gelen bu değerlendirmelere yakından bakınca haklı ve bilimsel eleştiri dışında ‘başka’ bir şey söylenmek istendiğini anlıyorsunuz. Öncelikle enflasyon olgusu yukarı yönlü bir fiyat hareketini anlatır ve tek başına bir veri değildir. Yani ülkelerin, hatta bölgelerin verimlilikleri, finans sektörleri, iç dinamikleri, dışa açıklıkları hatta borçlanma koşulları gibi daha birçok veri burada belirleyicidir.
Örneğin Almanya için yüzde 5’lere çıkan bir enflasyon oranı sonun başlangıcıdır; çünkü Almanya’nın sermaye, emek, teknoloji verimlilikleri, sektörel fonlama maliyetleri yüzde 4-5 civarında bir işsizlik ve yüzde 3’ler düzeyinde bir enflasyonla dengelidir. Ancak aynı durum, sektörel akışkanlığın, nüfus ve sosyal hareketlerin, piyasaya giriş çıkışların yoğun olduğu bir ekonomide örneğin Türkiye’de çok farklıdır. Yukarıda Almanya icin yüzde 4’lerde bir işsizliğin sınır olduğunu söyledik; ki şimdi yüzde 6.9-7 seviyelerinde bir işsizlik vardır. Enflasyon ise yüzde 1.5 seviyesindedir. Gördüğünüz gibi burada cari işsizlik oranı, doğal işsizlik dediğimiz -işten ayrılanlarla, iş bulanların bir müddet sonra eşitlendiği denge- katlanabilir durumun üstündedir ve enflasyonda büyüme dinamiği oluşturmayacak kadar düşüktür.
Kötü bir haberim var...
Demek ki Almanya’da resesyon riski vardır. Bu durum, Avrupa’nın geneli için daha da vahimdir, enflasyon bir puanın altına inmiştir ve işsizlik yüzde 20’lere tırmanmaktadır. Demek ki buradaki denge hali -enflasyon ve işsizlik için- Türkiye’deki denge halinden kötü...
Avrupa, dolar ve diğer paralar karşısında bu Euro seviyesinde rekabet edip içinde bulunduğu bu durgunluk durumunu aşamaz. Şimdi yalnız AB değil, tüm Batı dünyası şu doğal işsizlik dedikleri seviyelere gelmeye çalışıyor. Yani kriz, bazı sektörleri eliyor ve bu eleme sonucu işsiz kalanlar kadar yeni ortaya çıkan sektörler istihdam yaratmalı ki, sistem dengede kalsın ve devam etsin.
Ancak bu olmuyor, çünkü batanla yeni gelenin zamanlamasını ayarlayamıyorlar. Bunu merkez bankaları aracılığıyla piyasalara para pompalayarak da yapamıyorlar; çünkü bu paralar, batıda bir yatırıma dönüşmeden gelişmekte olan ülkelere gidiyor. Ve bu ülkeler, açık ekonomi oldukça burada yeni bir iktisadi döngüyü başlatıyor; hiç şüphesiz bu süreç de enflasyonu -büyümeyi de tabii- batıdan doğuya ihraç ediyor. Dolayısıyla, hem bu konjonktürel kriz durumu nedeniyle hem de yukarıda anlattığım ülkelerin temel ekonomik-sosyal farklılıkları nedeniyle... Ezbere,’işte, gördünüz mü enflasyon yine aldı başını gidiyor, batı ile aramızda tam altı-yedi kat fark var, Merkez Bankası acil faiz artırsın’ diye konuşmak... Yalnız ve yalnız, TCMB faiz artırsın, kur ve yüksek faiz hedefli geleneksel ‘enflasyon hedeflemesinden’ eskisi gibi başka bir şeye bakmasın ve dışarıya kaynak aktarsın demektir.
İflas eden bir anlayış...
Ama bu anlayış ne yazık ki, hem medya da hem de akademide egemen olan anlayıştır ve iflas etmiştir. Bu anlayışın babalarından birisi, Şili’de kanlı 1973 darbesinin generali Pinochet’nin de danışmanı olan Milton Friedman’dır... Şöyle tarif eder enflasyonu: ‘Enflasyon her zaman ve her yerde parasal bir hadisedir çünkü ortaya çıkması için para miktarının üretimden daha hızlı artıyor olması gerekir.’ Bu tanım doğru gibi gözüken ancak yetersiz bir tanımdır. Çünkü enflasyonun, farklı ülkelerde neden daha hızlı ya da yavaş olduğunu açıklamaz.
Enflasyon henüz risk değil!
Peki, şimdi 2013 ve ötesinde Türkiye’de enflasyon bir tehlike mi ya da enflasyon önümüzdeki yıl nasıl tehlike olur? Bir kere şunu söyleyeyim; şu dönem Türkiye gibi, tam anlamıyla dışa açık, serbest kur rejimi uygulayan, içeride anti-tekel düzenlemeleri yapan ve siyasi rejimi de demokrasi olan bir ekonomide, enflasyon ilk önce ülkenin ve geçiş döneminin dinamiklerince belirlenir ki, bu oran bizce, yüzde 5-6 civarıdır. Sonra batının da krizden -durgunluktan- çıkmasıyla bu oran dünya ile -hemen hemen- eşitlenir.
Bu konuda Friedmancı ezberlerden ayrıca kurtulmamız gerekir. Bir örnek; Merkez Bankası, Enflasyon Raporları’nda durmadan kredi genişlemesine vurgu yapar. Banka Sistemi’nin kredi arzının artması, Friedmancı tanım gereği, doğrudan enflasyon nedeni sayılır. Hâlbuki böyle değildir; çünkü kredi genişlemesi banka sisteminin bilanço büyütmesidir. Yani bankalar pasif tarafı mevduat ve kredi borçlarıyla, aktiflerini de verdikleri kredilerle büyütürlerse kredi genişlemesi olur . Peki, bankalar yurt dışından aldıkları kredileri Hazine’ye, tüketiciye yüksek faizle değil de KOBİ’lere, ihracatçıya uygun faizle, üretim için verirse bu kredi genişlemesi enflasyona yol açar mı, açmaz değil mi? Yani Friedmancı tanım, eğer o ülkede Demirelgillerden, Dervişlerden kalma yağma finans sistemi varsa geçerlidir. Bu tanım, enflasyonun -aslında- faizci-rant ekonomisini tercih eden demokrasi dışı bir siyasi tarafı olduğunu kabul etmez ve enflasyonun ilacının, istikrarlı üretim, adil dağılım ve faiz rantından mümkün olduğunca uzaklaşmış bir ekonomi olduğunu görmez.
Enflasyon nasıl artar?
Bankalar üretimi desteklemek için aldıkları yurt dışı kredileri atomize edip yüksek faizle tüketiciye yönlendirirse enflasyon artar. Sonra Merkez Bankası, dünya ortalamasının üstünde politika faizi ile devam edip, bu yolla enflasyon hedeflemesi yaparak fiyat istikrarı sağlamaya çalışırsa, siyasi alanda da demokratik istikrar yerini otoriter istikrara (!) bırakırsa, enflasyon bildiğiniz yoksul canavarı olur...
