Sosyolog Dr. Çağlar: Üstünlük taslayanlar hem cahil hem lümpen

Çağlar: Kültürel iktidarı ellerinde tutmaları lümpen olmadıkları anlamına gelmiyor. Güya hepsi solcu, eşitlik ve adaletten yana ama eylem de ortada. Ne Kemalistler ne sosyalist. Batıcılık anlayışları da pek alaturka.

Kültürel hegemonya tam olarak ne demektir? Kavramsal olarak tanımlar mısınız? 

Kültür sanat alanından bahsediyoruz. Güzele, estetiğe dair daha nitelikli olan hakkında bir norm koyuyoruz ortaya. İktidar buradan başlıyor aslında. En büyük güç tanımlamaktır. Bir şeyi makbul, nitelikli, güzel olarak tanımlıyorsun. Karşısında da başka bir şeyi daha az nitelikli, belki de kötü, niteliksiz olarak tanımlıyorsun. Mecliste şu kadar milletvekilinin, fikrinize sahip şu kadar bürokratın, iş adamının olmasından daha önemli, kuvvetli bir şey... Bundan büyük güç mü var. Madem burası güçle alakalı bir alan, burada bir iktidar olacak ama farklı iktidarlar da olacak. Güçlünün olmadığı, herkesin eşit olduğu bir durum değil fakat bir tekel oluşturmadığı diğer iktidar gruplarının da kendini ifade etmesine boşluk bırakan bir kültürel iktidar olduğunda sorun olmaz. 

Türkiye’deki pratik nasıl? 

Bu alanda bir tahakküm, bir tekel var ve üstelik o tekeli elinde bulunduran grupların toplumsal ve siyasi karşılığı yok. Bir orantısızlık var. 

AK PARTİ NE YAPTI?

2000’lerin başına kadar siyasi, ekonomik, medyatik, kültürel alanda tekti, tekelci hegemonik bir yapı vardı. ‘90’lar sonrasında çevreden merkeze bir hareketlenme oldu. Sermayede, siyasette, medyada, akademide var, kültürel alanda yok mu?

Kültürel alana yansımadı diyemeyiz. Ama Türkiye’de kültürel alanda sermeya yapısının, hükümetteki partinin, Mecliste çoğunluğu olan partinin değişmesi gibi kolay ve daha kısa sürede oluşan bir değişiklik bekliyorsak, evet yansımadı. İktidar olmak-muktedir olmak farkı gibi. AK Parti’nin önündeki en büyük meydan okuma buydu. AK Parti 2002’de de Meclis çoğunluğuna sahipti ama 16 Nisan’daki değişiklik için 15 yıl bekledi. Siyasi alanda bile iktidar değişimi o kadar kolay sağlanmıyor, kaldı ki kültürel alanda sağlansın. Daha fazla birikim, sofistikasyon, rafineleşme isteyen, uzun soluklu bir alandan bahsediyoruz. İnsan kaynağını oraya yönlendirseniz bile bu iş olmaz çünkü yapay reçetelerle olacak şey değil. Tabii seyrinde gerçekleşecek bir şey. 

KÜLTÜREL TAHAKKÜM

Türkiye’deki kültürel iktidarı nasıl tanımlarsınız?

Bindirilmiş kıtalardan oluşan bir kültürel iktidar var. Türkiye’nin modernleşme hikâyesindeki aydın sınıfı gibi, burjuvazisi gibi kültür sanat alanındaki elit de devlet eliyle yetiştirildi. Bu kişiler yapıp ettiklerinin evrensel değerinden dolayı orada değil. Halka rağmen pozitif ayrımcılığa muhatap olmuşlar. Tekellerinde tuttukları kültürel iktidara böyle sahip olmuş bir sınıftan bahsediyoruz. 

HER HALLERİ SUNİ

Bu sınıfın iddialarından biri devletten ayrışmış olmak, hatta kafa tutar olmak, muhalif olmak, iktidar eleştirisi yapmak, halkın yanında olmak vb. Bunun karşılığı yok mudur? 

Hiç bir karşılığı yok. Batıcı bir zümreden bahsediyoruz. Kültürel iktidar sopasını kafamızda sallayan adamlara ve kadınlara bakalım, hangisinin batının tanımladığı standartlar içerisinde Türkiye dışında bir karşılığı var? Tekil isimler olabilir ama bir Türk sanat camiasından bahsedebiliyor muyuz? Bir ekol yok, bütünlük yok, devamlılık yok. Şunu kabul etmek lazım; siz buranın şartlarında, bu ekosistemle bir şekilde suni tenefüsle yetiştirilmiş insanlarsınız. Bu insanların devlet karşıtlığı da sunidir. Devletin resmi bir pozisyonu, resmi ideolojisi, hayati bileşenleri var ve siz bu hayati bileşenlerin içindesiniz. Bırakın muhalefet etmeyi, hayati bileşenleri oluşturan zümre sizsiniz. Bir iki meselede devlete karşı çıkmış gibi yapmak sadece tatmin sağlar. Bir tür şıklık arayışı… 

OSMANLI RAFİNELİĞİ 

Kültürel çoğulculaşmanın kronolojisi nasıldır? 

50’lere kadar Osmanlıdan kalma bir derinlik var kültür sanat hayatında. Osmanlı bakiyesi aktörlerin sahip oldukları sofistikasyondan, rafinelikten dolayı. 50’lerden sonra evet devletin baskısı hafiflerken devlet eliyle oluşturulan kültürel iktidarın baskısı başlıyor. Tek tük denemeler dışında kırılma yok. 90’larda Özal’ın oluşturduğu birikimin sonuçlarını görmeye başlıyoruz. Peşinden AK Parti süreci başlıyor. Ki tek başına kültürel alana yaptığı bir müdahale yok ama AK Parti’nin etkisi şu. O gücün tahkim edilmesini engelliyor. Türkiye’de kültürel iktidarı toplumun geneline rağmen elinde bulunduran azınlık 2000’lerden beri bu alanı tahkim edemedi, tam tersine zayıfladı. 

ALATURKA BATICILAR 

Son haftalarda Meltem Cumbul ve Emrah Serbes şahsında görünür olan bir hoyratlık, magandalık ve sahtekarlık var. Gezi’de de vardı. Kimdir bu insanlar? Bu hegemon sınıfı nasıl tanımlayabiliriz? 

Aslında tanımlamada zorlanıyoruz. Cumbul üzerinden konuşacağız, söylediklerim şahsi ve hakaret amaçlı olmayacak. Karşımızda lümpen bir kitle var. Kültürel alanda iktidarı elinde tutuyor olmaları lümpen olmadıkları anlamına gelmiyor. Tam da bu lümpenlik nedeniyle tanımlamak zorlaşıyor. İddiaya bakarsan hepsi solcu, eşitlikten, adaletten yana şu bu ama eylem de ortada. Kemalist değil, solcu değil. Kemalist kişi yaşadığı toplumun ve devletin mahvolmasını istemez. Kemalistler muhafazakardır. Ee sosyalist değilsin, demokrat değilsin, batıcılığın çok alaturka. Edirne’nin batısında karşılığın yok. Köle efendi ilişkisi geliştirmişsin batıcılık diye. Liberal değilsin. Muhtemelen liberaliği de vulgar şekilde özgürlükçülük zannediyor. Dolayısıyla herşey olup hiçbir şey olmamaya lümpenlik müsaade ediyor. Kemalist ve sosyalist iki şahıstan bahsedebiliriz, iki ideoloji yan yana gelmeyecek şeylerdir ama. Bu insanlarsa isimlerinin önünde ikisini birden kullanabiliyorlar! Net; sen ya Kemalizmi bilmiyorsun ya sosyalizmi. Ya da ikisini birden bilmiyorsun.