En yaygın görülen sosyal fobiler arasındaki aşırı utangaçlık her yüz kişiden üçünün ortak sorunu. Toplum tarafından kişilik özelliği sanılan bu durum aslında tedavi edilmesi gereken bir hastalık.
Utangaçlık, kişi, özellikle yeni ve tanımadık insanlarla birlikte olduğunda, yabancı birileri kişiyle diyalog kurmak istediğinde veya kişinin kendisinin birileriyle konuşması gerektiği durumlarda deneyimlenen endişe ve huzursuzluk yaşama halidir. Utangaçlığın birçok derecesi olabilir. Daha yoğun yaşanan türleri sosyal fobi olarak isimlendirilir.
Tetikleyiciler ve yanlış anlamalar
Utangaçlık genellikle aşina olunmayan sosyal ortamlarda ortaya çıkar. Utangaç insanlar huzursuz ve ahmak gibi hissetmekten korunmak amacıyla endişe duydukları ortamlardan kaçınırlar. Bu nedenle belirli ortamlara yabancı kalırlar ve utangaçlıkları pekişir. Utangaçlık zamanla azalabilir; örneğin yabancılara karşı utangaç olan bir çocuk büyüdükçe ve tanımadığı insanların bulunduğu ortamlar içine girdikçe ortamlara uyum sağlayabilir. Bu genellikle ergenlikte gerçekleşir. Ancak bu dönemlerde sosyal ortamlara gerekli uyum sağlanamazsa, kişi sosyal ortamlarda kaygı uymaya devam eder, bu ortamlardan kaçınırsa bu hal yaşam boyu sürecek olan bir kişilik özelliği haline gelebilir.
Garip davranışların sebebi
İnsanlar utangaçlığı farklı alanlarda ve farklı derecelerde deneyimler. Mesela, bir oyuncu sahnede ya da kamera karşısında çok etkili bir performans sergileyebilirken, bir röportaj esnasında utangaç olabilir. Bunun yanında, bir insanın utangaçlığı belirli insanlarla ortaya çıkabilirken diğerlerinin yanında kendini göstermeyebilir veya bir kişi arkadaşları ve ailesiyle beraberken oldukça dışa dönük bir bireyken romantik ilişkilerde utangaçlık yaşıyor olabilir.
En basit haliyle utangaçlık durumu, sosyal ortamlarda ne söyleyeceğini bilememenin, huzursuzluğu veya tedirginliğin getirdiği zihinsel, duygusal ve fiziksel rahatsızlıkları içerir. Bu süreç, kendilerini ortama daha da yabancı hissetmeleri ile sonuçlanır. Sosyal durumlardaki gülümseme, kolaylıkla sohbet konusu yaratma ve iyi göz teması kurmak gibi davranışlar utangaç insanların yapmakta zorlandıkları davranışlardır.
Zayıflık olarak algılanabilir
Utangaçlık utangaç olmayan insanlar tarafından normal bir kişilik özelliği olarak düşünülebilirken, utangaç insanların kendileri tarafından çok daha olumsuz bir özellik gibi algılanır. Aslında utangaç insanların bunu daha olumsuz algılaması, diğerlerine karşı olan davranış ve tutumlarından kaynaklanır. Utangaç insanlar genelde sohbetler sırasında uzak ve mesafeli dururlar, bu da diğerlerinin hakklarında farklı izlenimler edilmelerine neden olur. Bu izlenimler, uzak, soğuk, mesafeli, burnu büyük, kendini beğenmiş, ukala şeklinde de olabilir. Açık sözlülük ve aşikar bir özgüvenin önem taşıdığı kültürlerde, utangaçlık ‘zayıflık’ olarak algılanabilir. Karşısındaki ile yeterli düzeyde empati kuramayan bir kişi utangaç birini soğuk, mesafeli, küstah veya içten olmayan biriymiş gibi yanlış anlayabilir ki bu da utangaç kişinin hayal kırıklığına uğramasına ve kendisini kötü hissetmesine neden olabilir. Fakat özellikle doğu kültürlerinde utangaç olan insanlar düşünceli, zeki, iyi bir dinleyici ve konuşmadan önce düşünmeyi tercih eden insanlar olarak algılanabilirler.
