Sosyal ayaklı serbest piyasa ekonomisi

SERBEST piyasa ekonomisi denetlenmediği durumlarda kapitalist bir ekonomik sistem hatta bunun ötesinde vahşi kapitalizm oluyor. Cumhuriyet dönemlerinde yapılan anayasalar devletin sosyal bir devlet olması yani, güçsüze destek olmak, zenginden alıp fakire vermek gibi stratejileri benimsemişti. 1982 anayasasında ona uygun olarak çıkarılan yasalarda bu yön daima önde tutulmuştur. Bugün vahşi kapitalist özentisi uygulamalardan birini sizlere aktarmak istiyorum.

Malum, uçak biletinizi ne kadar erken alırsan o kadar ucuz olma ihtimalinde. Son anda aldığınızda ise bilet fiyatları uçuyor. Uçuş programınızı haftalar önce değiştirmek isteseniz “Efendim bu promosyonlu biletti, size iade edebileceğimiz miktar 8 TL deniliyor”. Maliyetler yönünden bilime aykırı olanlar ise “Son anda çok fahiş fiyatla bilet satmak” ile  “Uçuşa günler kala uçuş programında değişiklik yaptığınızda bilet bedelini kaybetmenizdir”. Havayolu son anda uçmak mecburiyetinde kalanı istismar ederek, uçurma maliyetinin 100-150 katı olan bilet parası alınması yanlış. Çünkü uçak seferi programlı bir sefer (İstanbul-İzmir arasında) olduğundan ilave bir bilet, yani koltuğun maliyeti 1-2 lirayı geçmez. Maliyeti 1-2 lira olan bir hizmeti 300 liraya satmak, hizmetten yararlanmak isteyeni istismar etmektir. Gelelim uçuşa; haftalar kala uçuş programını değiştirme durumunda bilet bedelinin kaybedilmesi. Burada da büyük istismar var. Günlerce evvel aldığınız bilete ‘promosyonlu bilet’ diyerek bütün değişikliklerde bilet bedelinin üzerine adeta oturuluyor. Uçuş a çok az bir müddet kalması halinde biletteki uçuş programını değiştirme halinde bilet bedelinin bir kısmının yanması makul. Oradaki argüman ‘Ben son anda müşteriyi bulamayabilirim’. Halbuki son anda iade edilen bilet ücreti geri verilmiyor, o bilet astronomik bir fiyatla satılıyor.

Bu konuyu dile getirmemin sebebi, Ulaştırma Bakanlığı’nın bilet ücretlerinde tavan taban fiyat mekanizmasını incelerken bu konuları da inceleyip karara varabilmesi durumudur. Çağımızda iş aleminde uzun vadeli bir seyahat planlaması yapmak imkansız. ‘Sık sık değişebilen seyahat programlarına uygun bir fiyatlandırma politikası gerekir’ diye düşünüyorum.