ABD’de köleliğin kaldırılması ile siyahların beyazlarla belediye otobüsünde yan yana oturması arasında geçen süre yaklaşık 100 yıldır.
1955’te Alabama eyaletinde bir siyah kadın otobüste beyazlara ayrılan sıraya oturdu ve gözaltına alındı. Sonra siyahlar, belediye otobüslerini boykota başladılar. Herkes kilometrelerce yürüyor ya da siyahların araçlarına biniyordu.
Direnişin liderlerinden biri, rahip Martin Luther King’di. Siyahların direnişi yayılınca 1956 sonunda ABD Anayasa Mahkemesi kamu araçlarında siyah-beyaz ayrımının anayasaya aykırı olduğuna karar verdi. Yargıçlar o ana dek bir hukuksuzluk görmemişlerdi. Anayasa aynı anayasa, kanun aynı kanun, ama toplumsal rüzgar değişince mahkeme kuralı değiştirdi.
Sonra asıl sorun başladı: Mahkeme kararı günlük hayatta nasıl uygulanacak? Kural değişti ama Alabama’nın beyazlarının ve siyahlarının kafası aynı. Beyaz, yanlış adım attı, yanlış yerde oturdu diye silahını çekip bir siyahı vurabiliyor. Ya da beyazlar diledikleri yerde istediği siyahı asabiliyor. Onlar nasıl değişecek?
Değişim ve geçiş süreci için ML King siyahlara tek sayfalık bir kılavuz yazdı: Beyazlarla aynı otobüse binme konusunda öneriler.
King, bu süreçte bazı kötü durumların yaşanabileceğini hatırlatıyor ve -Siyahlar sakin olma ve onurlu davranma sorumluluğu altındalar- diyor. Eyalette siyahların sayısı fena değil. Ayaklansalar, otobüs bir yana, her yeri altüst edebilirler. Ancak King’in önceliği çatışma çıkmaması, can yanmaması. Kargaşa çıkarsa -Siyahlar yeni hakları hazmedemedi, işte bu adamlara iyilik yaramaz- denecek... En büyük tehlike o. King diyor ki: Sözlü ya da fiili çatışma çıkarsa bunu yapan biz olmayalım. Ayrıca siyahları uyarmış: Bu bildirideki önerileri okuyun, gerekirse ezberleyin, ki şiddet yaşanmasın. Şiddet başlayınca o hakkı almanın da, kullanmanın da anlamı kalmıyor.
Önce sekiz genel uyarı yapmış:
- Otobüste eşitliğe bütün beyazlar karşı değil, çoğunun iyiniyetli olduğunu düşünün.
- Otobüsün her tarafında oturabilirsiniz. Binince boş bir sıraya oturun.
- Otobüse binerken şiddetten mutlak uzak kalmak için kendinize söz verin, dua edin.
- Halkımızın sakin onurunu yansıtın.
- Genel nezaket kurallarına uyun.
- Bu durum yalnızca siyahların zaferi değildir (Yani sürece destek olan beyazlar da vardı, diyor) Böbürlenmeyin, övünmeyin -Sessiz ama dostça kalın, gururlanın ama kibirli olmayın, sevinin ama abartmayın.
- Kötülüğü etkisiz kılacak kadar sevecen, düşmanı dosta dönüştürecek kadar anlayışlı olun.
ML King sonra -Otobüste neler yapmalı- konusunda dokuz uyarı sıralamış:
- Otobüs sürücüsüne yasaya uyması söylenecektir, yani size yardımcı olacaktır.
- Başka boş yer varsa, bir beyazın yanına oturmayın.
-Siyah ya da beyaz, kimin yanına otururacaksanız -Pardon- ya da -İzninizle- deyin. Nezaket kuralıdır.
- Size küfür edilirse küfür etmeyin. İterlerse, karşılık vermeyin. Vururlarsa, siz vurmayın. İyi niyetiniz, kanıtınız olsun.
- Olay çıkarsa mümkün olduğunca az ve alçak sesle konuşun. Yerinizden kalkmayın. Ciddi bir olaysa sürücüye bildirin.
- İlk birkaç gün, şiddetten uzak kalacağına güvendiğiniz bir arkadaşınızla otobüse binin. Bakışarak ve dua ederek birbirinize destek olabilirsiniz.
- Bir başka siyah yolcu taciz ediliyorsa, kalkıp onu savunmaya gitmeyin. Saldırgan için dua edin.
- Uzlaşma ve sosyal değişim yolunda yeni ve yaratıcı teknikler denemekten kaçınmayın.
- Eğer bu durumlarla baş edemeyeceğinizi düşünüyorsanız hemen otobüse binmeyin ve bir iki hafta daha yürüyün.
ML King bildiriyi -Halkımıza Güveniyoruz, Tanrı Hepinizi Korusun- diye bitiriyor. Tarihi 19 Aralık 1956.
Dün ABD’de ML King’i anma günüydü. Bu vesileyle hatırlanan belge, ABD’nin bile nerelerden geldiğinin pusulası... Yasa değiştirmenin ne kadar kolay, siyahla beyazı aynı otobüse bindirmenin ne kadar zor olduğunu gösteriyor. Hak kazanmanın ve hak kullanmanın bir sabır sınavı olduğunu hatırlatıyor. Çanak çömlek kırmadan hak kullanmanın önemini belgeliyor. Azınlığın hak kullanırken özen göstermesi gerektiğini vurguluyor. Kanaat önderlerinin kılavuzluğunun önemini anlatıyor. Demokratik sistemin inşasının çok zaman alan bir olgunluk süreci olduğunu yazıyor... Toplumsal barış ve disiplinde din ve dua unsurlarını da öne çıkarıyor... Belge, ML King’in neden ML King olduğunu tek sayfada özetliyor.
twitter.com/selimatalayny
