Geçen Çarşamba günü, Amerika’da silahlı şiddeti azaltmak üzere Meclis’e öneri vereceğini açıklayan Başkan Obama, birkaç akla yatkın silah kontrolü önleminden bahsetti. Fakat aynı zamanda, bu felaketin akıl sağlığı ile ilgili meselelerden okul güvenliğine kadar çok ve çeşitli sebepleri hakkında da Washington sağduyusuna bağlılığını gösterdi. Sözcüsü Jay Carney bundan evvel bunun “karmaşık bir çözümü olan karmaşık bir sorun” olduğunu söylemiş ve silah kontrolünün tek çözüm olmaktan uzak olduğunu eklemişti.
***
Aslında sorun karmaşık değil ve çözüm tüm çıplaklığıyla ortada.
İnsanlar Newtown Connecticut’taki gibi olaylardan bahsederken üç tip sebebe dikkat çekiyorlar. İlki katilin psikolojisi, ikincisi popüler kültürümüzdeki şiddet ortamı ve üçüncüsü silaha erişimin kolay olması. Bunların her biri tek bir silahlı baskın olayını açıklayabilirler. Anlamaya çalışmamız gereken şey ise tek bir olay değil; neden bu kadar çok benzer olay yaşandığı. Geçen yıl ABD’de ateşli silahlar sebebiyle 32 bin kişi hayatını kaybetti. Bunların yaklaşık 11 bini silahla işlenen cinayetlerdi.
Bu sayının ne kadar yüksek olduğunu anlamak için diğer zengin ülkelerdeki rakamlarla karşılaştırmamız gerek. İngiltere ve Galler’de yılda yaklaşık 50 silahlı cinayet işleniyor. Bu yüz bin kişi için ABD’deki oranın yüzde 3’ü. Pek çok kişi Amerika’nın sadece daha şiddete meyilli ve bireyselci bir toplum olduğunu düşünüyor. Fakat yine de veriler duruma ışık tutuyor. Hırsızlık, soygun, gasp, saldırı gibi çoğu suçta, Amerika diğer gelişmiş ülkelere yakın. ABD’nin oranlarının çok daha yüksek olduğu tek kategori silahlı cinayet.
BM Suç ve Uyuşturucu ile Mücadele Bürosu’na göre ABD’deki silahlı cinayetler Fransa ve Avustralya’dakinin 30 katı ve diğer gelişmiş ülkelerin ortalamasından 12 kat daha yüksek.
Sebep Amerika’nın popüler kültürü mü? Bu pek de muhtemel değil çünkü diğer zengin ülkelerde de büyük oranda aynı kültür etkili. Örneğin İngiltere ve Galler’deki gençler neredeyse ABD’deki kültürel etkilere maruz kalıyorlar. Yine de silahlı cinayetlerin oranı bizimkinin küçük bir parçası. Japonlar bilgisayar oyunları dünyasında en ilerideler. Yine de silahlı cinayet sıfıra yakın. Neden? İngiltere’de katı silah kanunları var. Japonya sanayiileşmiş dünyada belki de en sıkı silah yönetmeliğine sahip.
***
Peki bu farkı ne açıklayabilir? Eğer asıl neden psikoloji ise 12 kat daha fazla ruhen dengesiz insan olması gerekir ama yok. ABD daha iyisini yapabilir ancak akli bozuklukları ciddiye alıyoruz ve bu alana birçok emsal ülkeden daha fazla yatırım yapıyoruz.
Sosyal bilimlerdeki veriler nadiren bu kadar nettir. ABD’de diğer ülkelerdekinden daha fazla silahlı şiddet olayı olduğunu çünkü silah satışı ve bulundurma konusunda diğer ülkelere nazaran çok daha müsamahakar kanunlarımız olduğu izlenimini güçlü biçimde uyandırıyorlar. Dünyadaki nüfusun yüzde beşini oluşturan Amerika, silahların yüzde 50’sine sahip.
Kanunları sıkılaştırmanın silahlı şiddeti azalttığı yönünde açık kanıtlar var. Avustralya’da 1996’da tüm otomatik ve yarı-otomatik silahların gerçek anlamda yasaklanmasıyla, sonraki 10 sene içinde silaha bağlı cinayetlerde yüzde 59luk bir düşüş oldu. Tabii bu bizim 1994’te yürürlüğe soktuğumuz ve 600’den fazla istisna içeren yasaktan farklıydı. Silahlı intiharlarda ise yüzde 65lik bir düşüş oldu. Yılda yaklaşık 20 bin Amerikalı silahla intihar ediyor ve bu diğerlerine nazaran çok daha başarıya ulaştıran bir yöntem.
Her zaman kötü ve dengesiz insanlar olacak. Ve popüler kültür onları etkileyebilir. Fakat hükümet insanlar eyleme geçmeden önce onların zihinlerindeki en karanlık düşünceleri nasıl saptayacak? Hükümetin menzilinin makul bir sınırda bitmesi gerektiği konusunda baskı yapanlar, hükümetin düşünceleri denetlemesini, özgür ifadeyi kısıtlamasını ve bilgi ve eğlencenin satışını yasaklamasını kuşkusuz istemezlerdi.
Bunun yerine hükümet neden daha basit ve başarılı olduğu ortaya çıkmış bir çözümü uygulamaya koyarak silaha erişimi sınırlandırmıyor? Fakat bu seferki, silah lobisinin bu tip yasakların şiddeti azaltmadığını “ispatlamak” için kullanacağı, yaptırım gücü olmayan bir yasak olmamalı.
Geçen hafta, Newtown cinayetlerinden birkaç saat önce Çin’in Henan vilayetinde, bir adam bir okula girdi. Akli dengesi yerinde olmayan adam çocukları öldürmeye çalıştı fakat bulabildiği tek silah bir bıçaktı. 23 çocuk yaralandı fakat tek biri bile hayatını kaybetmedi.
Newtown katliamına sebep olan sorunlar karmaşık değil. Çözümler de. Yanıtlardan yoksun değiliz. Bugün Amerika’da yoksun olduğumuz şey cesaret.
