Sosyal güvenlik ve sigortalı çalışma tüm emekçilerin en temel anayasal hakkıdır.
Ancak bazen mevzuatı bilmemekten, bazen vergi ve SGK prim yükünden kaçınmak için ve bazen de çalışanların talebiyle (yetim aylığının kesilmemesi veya maaşından icra kesintisi yapılmaması için) sigortasız işçi çalıştırıldığını görmekteyiz.
Sosyal güvenlik başta emeklilik ve sağlık hizmetlerinden yararlanma olmak üzere çalışanlara bazı haklar sağlamaktadır.
Özellikle belirtmek gerekir ki, deneme süresinde de işçinin sigortalı yapılması gerekir.
İşverenler, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun 8'inci maddesi uyarınca, 4/a'lı sigortalıları (SSK), sigortalılık başlangıç tarihinden önce, sigortalı işe giriş bildirgesi ile Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirmekle yükümlüdür.
Dolayısıyla işçi adına, işe başlamadan en geç 1 gün önce, işe giriş bildirgesinin verilmesi gerekmektedir.
Örnekle açıklamak gerekirse, 26.12.2023 tarihinde işe başlayacak olan çalışanın işe giriş bildirgesi en geç 25.12.2023 tarihinde Sosyal Güvenlik Kurumuna elektronik ortamda verilmelidir.
Ancak 5510 sayılı Kanunun 8'inci maddesinde işe giriş bildirgesi ile ilgili bazı istisnalara yer verilmiştir. Şöyle ki;
· İnşaat, balıkçılık ve tarım işyerlerinde işe başlatılacak sigortalılar için, en geç çalışmaya başlatıldığı gün,
· Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınarak çalıştırılanlar ile Kuruma ilk defa işyeri bildirgesi verilecek işyerlerinde; ilk defa sigortalı çalıştırmaya başlanılan tarihten itibaren bir ay içinde çalışmaya başlayan sigortalılar için, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç söz konusu bir aylık sürenin dolduğu tarihe kadar,
· Kamu idarelerince istihdam edilen 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununa göre işsizlik sigortasına tabi olmayan sözleşmeli personel ile kamu idarelerince yurt dışı görevde çalışmak üzere işe alınanların,
Çalışmaya başladıkları tarihten itibaren bir ay içinde, Kuruma verilmesi halinde, sigortalılık başlangıcından önce bildirilmiş sayılır. Diğer bir anlatımla işe giriş bildirgesi yasal süresi içinde verilmiş olarak değerlendirilir.
Eğer sigortalının işe girişinin verilmesi gereken son gün hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil gününe denk geliyorsa tatilin sona erdiği günü takip eden günde verilirse de yasal süresinde verilmiş sayılacaktır. Bu durum 2013/11 sayılı SGK Genelgesinde de açıkça belirtilmiştir.
Buna göre, "Sigortalı işe giriş bildirgesinin verilmesi gereken yasal sürenin son gününün resmi tatile rastlaması halinde bildirge, resmi tatili izleyen ilk iş günü içinde Kuruma verildiği takdirde süresi içinde verilmiş sayılacaktır."
Örneğin, 01.01.2024 tarihinde işe başlayacak olan bir sigortalının, işe giriş bildirgesi 02.01.2024 tarihinde, işe giriş tarihi 01.01.2024 olarak belirtilerek verilebilir.
Tarihler incelendiğinde, 01.01.2024 tarihi pazartesi gününe denk gelmektedir. 31.12.2023 tarihi ise Pazar gününe denk geldiğinden ve tatilin sona erdiği günü takip eden gün ise 02.01.2024 Salı günü olduğundan, 01.01.2024 tarihinde işe başlayacak olan çalışanın işe giriş bildirgesi 02.01.2024 tarihinde Sosyal Güvenlik Kurumuna elektronik ortamda verilebilir.
Sigortasız işçi çalıştırılması durumunda hem idari para cezası uygulanmakta, hem teşvik yasağı gelmekte ve hem de sigortasız işçiden dolayı prim borcu doğmaktadır.
1) Sigortalı işe giriş bildirgesinin süresinde verilmediğinin mahkeme kararıyla veya müfettiş/denetmen incelemesiyle ya da bankalardan, kamu kurumlarından alınan yazılardan tespit edilen her bir sigortalı için iki asgari ücret tutarında (2 * 13.414,50=26.829 TL) idari para cezası uygulanmaktadır.
2) Aylık prim ve hizmet belgesinin süresinde verilmediğinin mahkeme kararıyla veya müfettiş/denetmen incelemesiyle ya da bankalardan, kamu kurumlarından alınan yazılardan tespiti ve geriye dönük prim ve hizmet belgesi verilmesi halinde her bir ek/asıl aylık prim ve hizmet belgesi için iki asgari ücret tutarında (2 * 13.414,50=26.829 TL) idari para cezası uygulanacaktır. Örneğin bir yıl sigortasız çalıştırıldığı tespit edilirse, 12 ay * 26.829 TL=321.948 TL idari para cezası uygulanacaktır.
Sigortasız çalıştırılan işçiler, hizmetlerinin geçtiği yılın sonundan başlayarak beş yıl içerisinde iş mahkemesine başvurarak, sigortasız çalıştırıldıklarını ispatlayabilirlerse, bunların mahkeme kararında belirtilen aylık kazanç toplamları ile prim ödeme gün sayıları emeklilik hesabında dikkate alınmaktadır.
