Yükseköğretim Kurumu ile ilgili ilk düğme yanlış mı iliklendi? Hem anlayış, hem yapılanma olarak baştan yanlış mı başladık bu işe?

Üniversitenin dünyada da geleneğimizde de yaklaşık bin yıllık bir geçmişi var. Avrupa’da Bologna Üniversitesi ilk üniversitelerden. Bizde Nizamiye Medreseleri var. Bazen yükseköğretimle lisenin birbirine geçtiği bir form. Türkiye’de yükseköğretimde beş altı kez değişim yaşanmış. 

MEDRESEDEN ÜNİVERSİTEYE 

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçişte form devam mı etti, kesintiye uğradı mı? 

Cumhuriyet döneminde daha yeni üniversite formunu konuşmaya başladık. Bizde üniversite formu 1800’lerin ortalarına mühendislik mekteplerine gider ama asıl üniversite 1933’lü yıllarda başlamıştır. 

12 EYLÜL VE YÖK 

Üniversiteyle ilgili değişimler hep sancılı olmuş. Normal dönemlerde üniversite kendi dinamikleriyle dönüşümü gerçekleştirmemiş. Hiç kendi haline de bırakılmamış. En fazla eleştirilen dönem 12 Eylül’den sonra kurulan YÖK. Yüksek Öğretim Kurumu’na kadar sorunlar var, dağınıklık, düzensizlik var, özel üniversiteler kontrolsüz hale gelmiş. Hepsi kabul edilebilir ama böyle mi kurmak gerekirdi, sorusu kritik. Keşke bir üst kurum daha erken ve sivil zamanda kurabilseydi. Darbe koşullarında kurulduğu için üniversiteden beklenen bir misyon var. Böyle olduğu için de aşırı merkezi ve kontrol üzerine kurulmuş. Dolayısıyla bizde ki çalışmalar parçalı gitti, kısmi değişiklikler teklif edildi. Bizim teklifimiz yapısal. Hem Türkiye’nin gerçekleri, hem dünyadaki değişikliğe göre yeni bir vizyona, yeni bütünlüklü bir kurguya ihtiyaç var. 

YÖK YOK MU OLMALI?

Yusuf Ziya Özcan YÖK Başkanı iken YÖK’ün yok olmasını savunuyordu. Siz YÖK’ün varlığını mı sorun ediyorsunuz, yeniden kurgulanması gerektiği mi söylüyorsunuz? 

Türkiye’nin bir yükseköğretim sistemine ihtiyacı var. YÖK kadar güçlü yetkileri olmayan, YÖK kadar merkezi olmayan bir yükseköğretim kurumuna ihtiyaç var. Yüksek öğretimde temel konuları düzenleyen, yüksek öğretimle ilgili gelişmeleri takip eden ve projeksiyon oluşturan, Türkiye’nin önünü açacak bir kuruma. Çok güçlü yapılanması lazım bu kurumun. 

YÖK GÜÇLÜ DEĞİL HİÇBİR ZAMAN OLMADI 

YÖK güçlü bir kurum değil mi? 

YÖK güçlü olsa da kurum değil başkanlar üzerinden çalışmış, vesayetten kaynaklı bir güç var. Bu açıdan YÖK hiçbir zaman güçlü bir kurum olmadı. Bilerek yapmadılar. Bir üniversite kadar güçlü olmayan iç yapılanması var. Yakından biliyorum. Bu çok ciddi bir sorun. Türkiye’nin yükseköğretimine yön verecek kurum işlevsiz, küçük, yapılanmamış, idari kadroları zayıf oluşmuş. Böyle bir kurumu konuşuyoruz. 

YÖK yok olmalı mı meselesine geldiğimizde ben yükseköğretim sistemi diye bir şeyden bahsediyorum. Asıl merkeze alınması gereken kurumlar, üniversiteler. Önce üniversiteleri güçlü bir yapıya getirmemiz gerek. YÖK ve benzeri kurumlar, ara kurumlar. Çok sayıda ara kurum olduğunda onları yönetecek başka bir kuruma ihtiyaç var. YÖK’ü böyle konumlandırmak lazım. Önden planlama yapan, koordine eden, denetleyen bir kurum YÖK. Bizim konuşmamız gereken ise üniversiteler. Asıl sorun koordine edecek kurumun bu kadar merkezi, bu kadar ideolojik yapılanıp ön açmaması. Türkiye’de bu açıdan ciddi bir darboğaz var. 

YÖK’Ü AŞARAK KONUŞALIM

Zihinsel anlamda mı? 

Bağımlılık üniversitelerin karar verme hızını düşürüyor. İnisiyatif kullanımını azaltıyor. Bu tüm üniversitelerde aynı değil ama genel karakteristiği böyle. Daha fazla yetkinin devredilmiş olması, kendilerinin konuyla temasını ve daha doğru karar vermelerini sağlayacak. YÖK’ü aşan şekilde konuşmaya ihtiyaç var Türkiye’de yükseköğretimi. Bu kurumun ademi merkezi olarak yapılanmış, uygulamaya girmeyen, Türkiye’nin önünü açan ve denetleyen çok güçlü bir kurum olmasını önemsiyorum. Kaynakları izlesin, kamuoyu ile paylaşmayı sağlasın. Üniversitelerin yönetişim anlayışına göre yönetildiğini izlesin, bunu sağlamaya çalışsın, ihtiyacımız bu. 

26 ÜNİVERSİTE 206 OLDU, DENETİM AYNI KALDI

Bu hiç yapılıyor mu mevcut durumda?

Denetleme işleri YÖK’ün görevi, yapmaya başlıyor ama kapasitesi yetersiz. Türkiye hızlı büyüdü. Üniversite sayısı arttı. Var olan yapılanma 30 yıl önceki ile aynı. 25-26 üniversiteden 206’ya çıktık. Zaten doğru yapılanmamış, bir de büyümeyi yönetmekten uzak. 

ALARM VERİYOR! 

Alarm veriyor o zaman? 

Uzun zamandır alarm veriyor. Yüzleşmek gerek. Türkiye’nin geleceği, gençlerin geleceği için yapısal dönüşüm gerçekleştirmek gerekiyor. YÖK var, bir taraftan da “kalite kurulu” var. Büyük ölçüde dünyada tekleştirilmiş bu alan. Sonuçta bir üst kurum. Kalite Kurumu eğitim, öğretim, araştırmanın hangi kalitede yapıldığını çıktılar bakımından takip edecek. O zaman YÖK benzeri kurum ne yapacak, sorusunu konuşmamız gerek. Şunu yapabilir. Üniversitelere der ki, misyonunu tanımla, öğretim üyeni nasıl seçeceksin tanımla. Buna karışmayacak fakat işleri bu tanıma göre yürütüp yürütmediğini takip edecek. Öğretim üyesi alımları liyakat esaslı mı? Usule uygun mu? Bunları kolaylaştıran bir kurum olması gerekiyor. Asıl kurum değil ara kurum. YÖK ya da adı ne olacaksa… Asıl kurum üniversitelerdir. Onların üstünde kolaylaştırıcı bir kurum olarak yapılandırmak lazım yükseköğretim kurumunu. 

HESAP VERİR OLMALI 

YÖK yıllarca tartışıldı. Darbe rejiminin kurduğu bir yapı nihayetinde, motivasyonu belli. Siyasi otorite ile yükseköğretim kurumu arasında nasıl bir ilişki olmalı? 

Akademik, bilimsel özgürlük ve kurumsal özerklik bağlamında bizim merkeze almamız gereken üniversitelerdir, YÖK değil. Üniversite akademik özgürlüklere sahip olmalı. YÖK için bu kısmı çok önemli değil çünkü idari bir kurum. Dolayısıyla üniversiteleri konuşmalıyız. Üniversiteye kaynak ayıran kamu. Toplumla ilişki daha kritik. Kaynağı ayıran kamu çünkü. YÖK kaynakların nereye nasıl kullanıldığını, performansı, kaliteyi izliyor. Kaynak ayıran irade hesap verme mekanizmalarını oluşturup toplumun yararına olmasını sağlamak zorunda.