Tehlikeli işlerde çalışanlar, maruz kaldıkları tehlikelerden dolayı diğer çalışanlara göre daha fazla yıpranmaktadır. Çalışanların yıpranma/fiili hizmet zammı olan meslekler olmak üzere, bakıma muhtaç ağır engelli çocuğu olan annelere, gazetecilere erken emeklilik imkanı veriyor.
Diğer bir ifadeyle, tehlikeli ve yıpratıcı bazı işlerle uğraşanlara diğer çalışanlara oranla daha erken emeklilik hakkı tanınmaktadır. Yapılan işin maruz kalınan tehlikesinin diğer işlerden daha ağır olması sonucunda sosyal güvenlik sisteminde ilave haklar getirilmiştir. Bu haklar fiili hizmet zammı ya da yıpranma payı olarak adlandırılıyor.
Sosyal güvenlik mevzuatına göre işi gereği yıprananlar için erken emeklilik hakkı sağlamak üzere her bir çalışma yılı için 60-90-180 prim ödeme günü ilave edilmektedir. Esasen bir tam çalışma yılında 360 gün prim ödeme sayısı varken, yıpranma payı yani hukuki terimle fiili hizmet kapsamında olan çalışanlar için bir yılda 420-450-540 prim ödeme günü verilmektedir.
Sağlık çalışanları yıllardır kendilerine yıpranma payı verilmesi yönünde taleplerini iletmekteydi. Bu hususa ilişkin olarak Cumhurbaşkanımız sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın sağlık çalışanlarına verdiği bir müjde vardı. Böylece daha önce yapılan açıklamalar doğrultusunda sağlık çalışanlarının yıpranma payı hakkı TBMM’ne sunulan tasarıda yer aldı.
TBMM Genel Kurulu’nda görüşülecek tasarının kanunlaşması halinde “insan sağlık işlerinde” çalışanlar yıpranma payına ve dolayısıyla erken emeklilik hakkına kavuşacak.
Bu düzenlemenin yasalaşmasından sonraki süreler için bu haktan yararlanılabilecek. Geçmiş yıllardaki çalışmalar için yıpranma payı verilmeyecek.
Yıpranma payı 60 gün olacak!
Tasarıya göre, “insan sağlığına ilişkin işlerde” çalışanlar fiili hizmet kapsamında olacak, her bir tam yıl için 60 günlük yıpranma payı verilecek.
1219 Sayılı Kanun’a tabi doktorlar, 6283 Sayılı Kanun’a tabi hemşireler, 6179 Sayılı Kanun’a tabi eczacılardan sağlık mensubu sayılan, insan sağlığı için koruyucu, tedavi ve rehabilite edici hizmetlerde çalışanlar kapsamda olacak.
Kimlere yıpranma payı veriliyor?
Fiili hizmet süresi zammı kapsamında sayılan iş veya görevlerde çalışan sigortalıların fiili hizmet süresi zammından yararlanabilmesi için yasada belirtilen işyerlerinde ve belirtilen işleri fiilen yapması gerekmektedir. 5510 sayılı Kanun'a göre yıpranma payı olan meslekler;
1) Kurşun ve arsenik işlerinde çalışanlar 60-90 gün,
2) Cam fabrika ve atölyelerinde çalışanlar 60 gün,
3) Cıva üretimi işleri sanayinde çalışanlar 90 gün,
4) Çimento fabrikalarında çalışanlar 60 gün,
5) Kok fabrikalarıyla Termik santrallerde çalışanlar 60 gün,
6) Alüminyum fabrikalarında çalışanlar 60 gün,
7) Demir ve çelik fabrikalarında çalışanlar 90 gün,
8) Döküm fabrikalarında çalışanlar 60 gün,
9) Asit üretimi yapan yerlerde çalışanlar 90 ile 180 gün,
10) Madenlerin yer altında çalışanları 180 gün,
11) Radyoaktif ve doğal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler radyoiyonizan maddelerle veya bütün diğer korpüsküler emanasyon kaynakları yapılan işler ile yapılan işlerde çalışanlar 90 gün,
12) Su altında çalışanlar 60 gün,
13) Türk Silahlı Kuvvetlerinde, Jandarma Genel Komutanlığında, Sahil Güvenlik Komutanlığı’nda subay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma, uzman erbaşlar ve sözleşmeli erbaş ve erler 90 gün,
14) Emniyet ve MİT mensupları 90 gün,
15) İtfaiye veya yangın söndürme işlerinde çalışanlar 60 gün,
16) Basın Kartı Yönetmeliği'ne göre çalışan gazeteciler 90 gün,
17) TRT'de Basın Kartı Yönetmeliği'ne göre çalışanlar 90 gün,
18) Türkiye Büyük Millet Meclisi yasama organı üyeleri ile dışarıdan atanan bakanlar 90,
19) Ceza İnfaz Kurumlarında çalışanlar 90 gün gün fiili hizmet zammı alıyor.
Şimdi ise eklenecek “20” nolu bent ile “insan sağlığına ilişkin işler” de kapsama girmiş olacak.
Yıpranma payından sayılmayan günler!
Çalışmanın yıpranma payı kapsamında değerlendirilebilmesi için, sigortalının kapsamdaki işyerleri ile birlikte belirtilen işlerde fiilen çalışması ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalması şarttır.
Yıpranma payı kapsamında olan işyerlerinde çalışan sigortalıların çalışılan ayın bazı günlerinde kapsam dışı işlerde geçen süreleri ile kapsamda olan işlerde fiilen çalışmayarak risklerine maruz kalmadıkları süreler yıpranma payından sayılmamaktadır.
Yani genel anlamda 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanunda belirtilen tatil günleri, yıllık izin, ücretsiz izin veya ücretli izin, sıhhi izin, eğitim kurs süreleri yıpranma payından sayılmamaktadır.
