ABD Merkez Bankası FED’in derdi hepimizi germiş durumda. Hala 2008 krizinin etkilerini yaşıyoruz ve FED’den çare bekliyoruz. Tam 6 yıldır yapılanlar, daha krizin etkilerine son vermedi. Bu normal bir kriz olsa, şimdiye dek çoktan bitmiş olmalıydı. Kağıt üzerinde kriz 2009’da bitti. Ancak bitiş başka, normal duruma dönüş başka. İkisi arasındaki süre hiç bu kadar uzun olmamıştı.
Son durumda iş FED’in kararlarına bağlı. FED duruma bakacak, durumu okuyacak, teşhis koyacak, tedavi uygulayacak...Burada FED’in ne olup bittiğini gayet iyi bildiği ve duruma hakim olduğu- varsayılıyor... Ve bu yanlış bir varsayım. Yakın tarih, FED’in krizin birikmesini, patlamasını görmediğine, anlamadığına dair örneklerle dolu. Doktor civanım teşhis koyamamış, neredeyse hasta ölecekmiş.
Daha önce de ucundan kenarından yazıldı. FED 2008 krizinin ne gelişini öngörebildi, ne de önleme adımları atabildi. Hep olayların ardından gitti, bazen de sürüklendi. Son olarak FED’in 2008 toplantılarının tam metin tutanakları 5 yıllık süre dolduğu için yayınlandı. O tutanaklar da gösteriyor: FED’in Başkanları gayet akıllı ve bilgili adamlar, alt elemanlar bilgili, hepsi iyiniyetli, ama yamaçta toplanan karları ve üzerlerine gelen çığı görmemişler. Hatta çığ düştükten sonra da neyin vurduğunu anlamaları hayli zaman almış.
Son tutanakta FED, Eylül 2008’de Lehman Brothers battıktan bir gün sonra olağan biçimde toplanıyor. ABD’nin en önemli bankalarından biri batmış, tarihin en büyük banka iflası. Olağandışı bir durum var. Ama FED’den icraat yok. Toplantıda Bernanke - FED olarak konumumuz iyi... Faizi burada tutmayı sürdürelim...Kesin veri yok- diyor... Yani Bernanke görmüyor... Bernanke AIG sigortanın sallantıda olduğunu da söylüyor, ama icraat yok.
FED’in başekonomisti, -Lehman’ın batması midemi bulandırıyor- diyor, ama icraat yok. Zaten ekonomist -Midem binada uzun saatler çalışıp konserve yemekten de bozulmuş olabilir- diye şaka yapıyor.
Geçen ayki FED toplantısında FED’in bir iki şahininin -2014 içinde faiz artıralım- dediği duyuldu da piyasadan bazıları fenalık geçirdi... FED şahinlerinin şahin olarak görevi öyle konuşmak. O yüzden konuşuyorlar, ama boş konuşuyorlar, bu ekonomide 2014 te faiz artıracak babayiğit yok- demiştik. 2008 tutanağı da gösteriyor ki Lehman battıktan sonraki FED toplantısında da kadrolu şahinlerden biri -evet şu an bir kriz var, ama ileriye bakalım, bir enflasyon sorunumuz var- diyor.
Yani yüzü tutsa, Lehman battıktan 2 gün sonra -Faiz artıralım- diyecek... Öyle bir ortamda faiz artırmak, petrol boru hattıyla yangına benzin taşımak gibi bir durum. O zaman faiz artışı zaten söz konusu olamazdı ama, tekrar birşeyi gösteriyor: FED içinde her ağzını açtığında -faiz artıralım- diyecek başkanlar her zaman var. Bunların sesi çıktığında faiz artacak anlamına gelmiyor. Tekrar: 2014’te faiz artıracak bir ekonomi yok. 2015’e ahkam kesmek için de erken.
Krizden sonraki dört yılda FED’in beklediği büyümenin gerçekleşmediğini de hatırlatalım. Beşinci yıl olan 2013’te büyüme hedefini tutturdular. Bu yıl tutacağına garanti yok...
Burada neden, FED’in beceriksizliği ya da hataları değil. Herşeye çok yakından bakarken, büyük resmi kaçırıyorlar. Olayı görüyor, çok bilimsel bakıyor, ama yakından gördüğü fil mi, gergedan mı, inek mi, anlamıyor. Tutanaklarda eski bölge başkanı Kohn Haziran 2008’de anlatıyor: Konutta, finansal piyasalarda ve emtiada daha önce benzeri görülmemiş çoklu şokla yüzyüzeyiz. Görünüm bilmecelerle dolu. Ve bu gidişatı anlayan varsa, ya benden çok daha akıllı, ya hayal dünyasında yaşıyor ya da ikisi birden-
FED Başkanı şokları görüyor, bunlar yaşandı. Ama bunu teşhise ve politika yoluyla önlemeye gidemiyor. Birincisi, tek başına bir inancını ifade ediyor, teknik kanıt sunamıyor. Sonra bu görüşe taraftar bulup genel kabul sağlamıyor. Bunlar olmayınca da çözüm gelmiyor... Ve son cümledeki şaka bir yana, söylenenler havada ve tutanakta kalıyor.
Şu noktada hala FED’e bakılıyor. Onların durumu anladığı, gidişatı çok net gördükleri varsayılıyor... Halen -Gidişat olumlu, büyüme olacak, işler normale dönmeye başlıyor- diyorlar. FED dışında piyasada yaygın bir olumsuz yorum yok. Yalnızca piyasadaki olumsuz yorumlar, ekonominin yavaşladığı ve bunun soğuk havadan olmadığı- yönünde. Yavaşlamanın etkisi ve süresi konusunda da şu - şudur diyen de yok... Bekleniyor... Beklerken de -Bu FED üzerine gelen fil sürüsünü görememişti- diye hatırlamak gerekiyor.
twitter.com/selimatalayny
