Öfke, kişinin risk altında iken savaşma tepkisi üretebilmesi açısından elzem insani duygulardan biri. Doğru yerde ve uygun miktarda olduğunda koruyucu özellikleri var. Ama öfke, yaygın, sık ve kontrolsüz patlama şeklinde olduğunda, insan ilişkilerinde yıkıcı etkide bulunuyor. Örneğin öfke kontrolü olmayan bir eş, elinde pimi çekilmiş bir bomba gibi olabiliyor.
Öfke kontrol programları gerekli
Öfke kontrol problemleri olan kişilerin bu özellikleri ile kendi başlarına baş etmeleri zordur. Ruh sağlığı hizmeti veren bir profesyonelle “öfke çalışması” yapılmalıdır. “Öfke kontrol eğitimleri / programları” bu kişilere yardım etmek için dizayn edilmiştir. Öfkenin tetikleyicilerinin belirlenmesi, öfkeli hal içine girildiğinin ayırt edilmesi ve öfkeli halde iken yıkıcı davranışları durdurmaya yönelik bir dizi becerinin öğrenilmesi gereklidir.
Farklı öfke türlerini ayırt etmek gerekli
Öfke kontrol programlarının önemli eksiklerinden biri, öfke nöbetini esas alarak, farklı türden öfke çeşitlerini ayırt etmeksizin hepsine aynı yaklaşmaktır. Bu sebeple bu toptancı yaklaşımın hem öfkeyi anlaşılır kılmada hem de etkin müdahalede bir engel olduğunu düşünüyorum. Kanaatimce üç farklı öfke şekli var ve bu üç farklı öfke türüne üç ayrı yaklaşım gerekir. Bu üç farklı öfke türü şöyle: Mizaçtan kaynaklanan öfke patlamasına yatkınlık, ilişki sorunları ve stresli yaşam olaylarından kaynaklanan öfke ve bir ruhsal rahatsızlığın belirtisi olarak öfke.
Mizaçtan kaynaklanan öfke patlamasına yatkınlık
İnsanlar öfke kontrolü açısından farklıdırlar. Spektrumun bir ucunda oldukça sakin ve öfke kontrolü olan kişiler bulunurken, spektrumun diğer ucunda sinirli ve öfke kontrolü olmayan kişiler bulunmaktadır. İşte spektrumun öfke tarafının ucundaki kişiler, öfke patlamasına yatkın bir yapıları oluyorlar. Bu türden öfkeye sahip olan kişiler öncesinde belirgin bir problem yokken, aniden bir duruma karşı patlama şeklinde öfke gösterebiliyorlar. Kanaatimce öfke türleri içinde en zor kontrol edileni bu türden olan öfke patlaması.
İlişki sorunları ve stresli yaşam olaylarından kaynaklanan öfke
Öfkenin ikinci bir şekli ise insanlar arasında yaşanan sorunlara karşı veya stresli yaşam olaylarından sonra gelişen ve uzun süre devam eden öfke hissidir. Örneğin eşimiz bizi aldatmıştır. Ona uzun süreli öfke hisseder halde olabiliriz. Veya eşimiz kendi anne ve babasına para harcayıp sizin anne ve babanıza ihtiyaç olduğu halde yardım etmediğinde, ona öfke hisseder ve çeşitli vesilelerle de ona sinirli davranabilir hatta öfke patlaması yaşayabilirsiniz.
Örneğin ticaretle uğraşıyorsunuz. İşleriniz iyi gitmiyor. Alacaklarınızı tahsil edemiyorsunuz. Bu sebeple de borçlarınızı ödeyemiyorsunuz. Kendinizi sinirli bir halde, öfke içinde bulabilirsiniz. Normalde sakin kalacağınız, ılımlı davranacağınız durumlarda öfkeli davranışlar göstermeye başlayabilirsiniz.
Bir ruhsal rahatsızlığın belirtisi olarak öfke
Depresyon, Bipolar Bozukluk, Disosiyatif Kimlik Bozukluğu gibi bir ruhsal hastalık içinde olmak kişinin sinirli ve öfkeli olmasına sebep olabilir. Depresyona girmiş birçok kişi aşırı sinirli hale geldiğini, çocuklarına ve eşlerine tahammülsüzlük gösterdiğini belirtir. Aslında normal hallerinin böyle olmadığını bu durumun sonradan geliştiğini belirtir. Bipolar Bozukluğun mani epizodunun bir kısmında kişiler aşırı öfkeli bir hale gelebilirler. Disosiyatif Kimlik Bozukluğu rahatsızlığı yaşayan kişilerde neredeyse her zaman bir öfkeli alter kimlik vardır. Geçmişte koruma amaçlı oluşmuş bu alter kimlik insan ilişkilerinde süreğen bir öfke gösterir hale gelebilir.
Sonuç olarak, öfke kontrol çalışmalarında öncelikle kişinin öfkesinin türü ayırt edilmeli ve her birine ayrı bir iyileştirici protokol uygulanmalıdır. Şimdilerde bu ayrımı dikkate alacak şekilde bir öfke kontrol programı geliştiriyorum.
