Nutuk hep doğru mu söyler?

Atatürk, yıllar sonra Nutuk’ta Mersinli Cemal Paşa’nın konumunun kuşkulu olduğunu belirtmek suretiyle, onun Heyeti Temsiliye’nin hükûmet içindeki temsilciğinin sadece kendi beyanı olduğunu ileri sürerek, aslında geçmişi itinayla temizliyordu. Bu örnekle Nutuk’un hiç olmazsa bir yanlışına değineyim bari. Üzerinde uzun zamandır çalışıyorum çünkü. Nutuk’un bir edisyon kritiği hazırlanmadıkça bu konunun yeterli düzeyde işleneceği kanısında da değilim. 

Millî Mücadele döneminde İstanbul’da Damat Ferit Paşa’nın istifasının ardından Ali Rıza Paşa Hükûmeti’nin kurulmasıyla birlikte, Heyeti Temsiliye ile yeni hükûmet arasında yakın temasların başladığı aşamada, Mersinli Cemal Paşa’nın yeni hükûmette Harbiye Nazırı olması, yeni gelişmelerin başlangıcı olarak kabul edilmişti. Atatürk, Nutuk’ta bu gelişmeyi şöyle anlatmaktadır: 
 

“Sadrazam Paşa ve rüfekayi kiramının -içlerinde, biraz sonra görüleceği veçhile, Kuvâyı Milliyye’nin murahhası [temsilcisi] olarak Heyeti Vükelâ’ya [hükûmete]  dahil olduğunu beyan eden [Mersinli] Cemal Paşa bulunmuş olmasına rağmen- hükûmeti işgal ettikleri güne kadar makasidi milliyyenin [millî amacın] neden ibaret olduğunu bilmediklerini söylemeleri, cayi istigrab görülmeye seza değil midir? Bundan daha ziyade calibi dikkat nokta, makasidi milliyyeye riayet edip etmemek hususunda karar verebilmek için, evvel emirde kongreler mukarreratını talep eylemeleridir. 
 

Halbuki bu kadar dağdağaya ve tatbikatı selefinin sukûtuna bâdi olan kongreler mukarreratını bilmemelerine imkân tasavvur olunabilir miydi? Maksatlarının zaman kazanmak ve bize karşı hiçbir taahhüde girmeksizin, yeni ve şeytanetkâr tedbirlerle milleti iğfal ederek, husul bulmuş olan tesanüt ve irtibatı gevşetmek olduğuna asla şüphe etmedim. Fakat rüptür [ilişkiyi kesmek; bozuşmak] olacaksa, ben de evvel emirde onların bütün muzmerratını millet nazarında tebarüz ettirecek bir tarzı hareketi tercih ettim. Binaenaleyh Sadrazamın ve rüfekayi kiramının talebini is’af ettim. 4 Teşrin-i evvel 1919 tarihli telgrafla, kongre beyannamesini aynen ve nizamnamenin yalnız teşkilâta müteallik nikatı esasiyesini de hulâsaten bildirdim. Muhaberatı resmiyeye hiçbir taraftan girişilmemesi hakkında tekrar umumî tebliğler yapıldı.”
 

Bu satırlarda Atatürk, açıkça Mersinli Cemal Paşa’nın Heyeti Temsiliye’nin hükûmet içindeki temsilciği rolünü reddediyordu. Ona göre, bu sadece onun beyanından ibaretti. Şimdi bakalım gerçekten de öyle mi?

Şimdi de aynı gelişmenin başkaca paşalar tarafından nasıl anlatıldığına bakalım: Ali Fuat Cebesoy da, anılarında aynı konuya değinmektedir:  “Mersinli Cemal Paşa’ya gelince; tamamen bizden sayılırdı. Kendisini hükûmet içinde Kuvâyi Milliyye’nin bir mümessili [temsilcisi] olarak görüyorduk. Hükûmetle olan temasımızı onunla yapacaktık.” (Milli Mücadele Hatıraları: s. 265.)

Aynı hükûmette yer alan Mehmet Tevfik Biren, anılarında bu konuda şunları yazmaktadır: “Nihayet Sadrazam Paşa, Harbiye Nazırı Mersinli Cemal Paşa ile istişarede bulunarak, onun aracılık etmesini istemiş ve bu suretle Mustafa Kemal Paşa’yı yumuşatmak çarelerini aramış. Mersinli Cemal Paşa’nın kabinemizde mühim bir vazifesi vardı. Bu da Anadolu ile yapılacak muhaberelere gayri resmî şekilde vasıtalık etmekti. Cemal Paşa, Heyeti Temsiliye’nin hususî mahiyetteki murahhası olarak tanınıyordu. Kendisi gibi ümera arasında mümtaz bir yeri bulunan bu zat, evvelce Anadolu’da müstahdemdi.” (Bir Devlet Adamının Mehmet Tevfik Beyin (Biren) II. Aldülhamid, Meşrutiyet ve Mütareke Devri Hatıraları, cilt: II, s. 287.)

 

İşte belge…
 

Bütün bu yazılanları yeterince tatminkâr bulamayan okuyucular için son bir karar metninden söz ederek, bu konuyu burada bitireyim o halde: Heyeti Temsiliye Kararı (7 Teşrinievvel 335): “Harbiye Nazırı Cemal Paşa’nın kabine nezdinde Heyeti Temsiliye murahhası [temsilcisi] olarak bulunmasına kendi arzusu veçhile muvafakat olundu.” (Bekir Sıtkı Baykal, Heyeti Temsiliye Kararları, s. 14.)

 

ATATÜRK NUTUK’TAKİ BELGESİNDE Mersinli Cemal Paşa’nın konumunu onaylıyor