Kobanê üzerinden yüzyıla bakmak

2. Dünya Savaşı’nda yaşanan bombardımanlardan sonra dünyanın harabeye dönmüş şehirlerini anlatan fotoğraflar ile Kobanê’yi IŞİD işgali sonrasında gösteren fotoğraflar arasında hemen hiçbir fark yok. Kobane’nin bu halini alın ve 2. Dünya Savaşı’nın bombardımanına maruz şehirleri arasına koyun, her şey o kadar birbirine benziyor ki, aradaki 75 yıl bir anda silinecektir..

Kuşatma sonrası Kobanê’ye bir bakalım. Havadan bombardımanlar bir yandan, sokak sokak yaşanan muhasaralar bir yandan, Kobanê’de taş taş üstünde bırakmamış.

Kürt coğrafyasında, gelecekte nasıl bir kurumsallaşma yaşanacak, Kürtler 21. Yüzyılda da ulusal kurumsallaşmayı ıskalayacak mı, yoksa bugün yaygın bir görüşe ve siyasi tercihe dönüşmüş gibi görünen Kanton yönetiminin her şeyi halledeceğine inanmaya devam mı edilecek?

Kobanê üzerinden tartışmaya değer diyorsanız, yazıyı okumaya devam edebilirsiniz.

***

Kobanê, Suruç ilçesine sınır ve sınırın her iki tarafında yaşayan akrabalar, aynı etnisiteden, ayni dinden, aynı aile ve aşiret köklerinden geliyorlar.

Suruç’ta gelişen bir kurumsallaşma ve artan bir refah her zaman olacak. Çünkü Suruç’un gündeminde savaş ve çatışma yok. Suruç ulusal milli gelirin, bugün, 12 dolar düzeyinde seyrettiği bir ülkenin sınırları içinde bulunuyor. Demokratik sistem, daha da gelişebilir ve Suruç’un sınırları içinde olduğu ülkeyi yönetenlerin öngörüleri ve hedefleri gerçekleşirse, 2023’lü yıllarda Suruç’ta kişi başına milli gelir, en az 15-20 bin dolar arası bir seviyeye gelebilir.

Ben Kobanê’yi merak ediyorum. Suriye’nin gelecekteki 50 yılı içinde Kobanê halkı acaba nasıl bir refah düzeyinde olacak, Kobanê’yi nasıl bir gelecek bekliyor? Bu soruyu sormak, Kürt siyasetçilerin, bize nasıl olabileceğini çok da anlatma gereği duymadan, sık sık söyledikleri şu ‘21. Yüzyıl Kürt yüzyılı olacak’ ezberinin ne manaya geldiğini de konuşmaya imkan verebilir.

Eğer Daron Acemoğlu’na inanacak olursak, Kürtler’in bu yüzyılda yapabileceği en iyi şeyin sadece savaşmak olmadığını, eğer bu yüzyıl beklendiği gibi bir Kürt yüzyılı olacaksa, kurumsallaşmaya da zaman ayırmak ve kafa yormak gerektiğini kabul etmemiz gerekiyor.

Hem de, bu savaş ortamında dahi bu tartışmayı yapmalıdır Kürtler..

Ortadoğu’da örnek alınabilecek bir tek ülke var, o da Türkiye’dir. Türkiye örnek alınabilir her bakımdan, Türkiye kurumsallaşmasını her türlü paralel yapılardan, envai çeşit egemenlik alanlarından kurtarma çabası gösteriyorken, bence bir tek şey yapıyor: Daron Acemoğlu’nun izinden gidiyor.

Yani kurumsallaşıyor.

Dünyanın küresel aktörleri ve Türkiye arasında yaşanan kavganın gerçek sebebi budur.

Ama Kürtler’in önemli bir kısmının gündeminde kurumsallaşma yok. Kurumsallaşma ve Kanton yönetimi arasında somut bir nedensellik bağı kuruluyor ve Kanton yönetimi her derde deva bir yönetim gibi görülüyor.

Şengal’de Kanton, Rojava’da kanton, Cizre’de kanton, bir kurtuluş olarak görülüyor.

Oysa bu durum fiili olarak Kürdistan’ı siyasi ve ekonomik manada bölüyor ve bölecek, bölmekle kalmayacak, Kürt partilerinin birbirleriyle kavga etmelerine de sebep olacak..

***

2003-2005 yılları arasında Süleymaniye merkezli bir Kürt partisiyle Irak ve İran yönetimi arasında bir anlaşma yapıldığı söyleniyordu. Anlaşmaya göre, Süleymaniye, Erbil, Duhok ve diğer Kürt şehirleri birer Kanton olacaktı. 2006 yılına kadar bu fikir tedavülde kaldı. Süleymaniye de ayrı, Erbil’de ayrı bir hükümet vardı. KDP bu fikre şiddetle karşı çıktı. Milli hükümet Amerikalıların zorlaması olmasaydı kurulamayacak ve durum bu minvalde devam edecekti.

Şimdi başa döndük. Şengal Kanton olacaksa, Erbil, Duhok ve Süleymaniye neden olmasın?..

Kürt coğrafyasının Kantonlara bölünmesi parlak bir fikir değil, Sykıs-Pico anlaşmasının 21. Yüzyıl versiyonu gibi geliyor insana. Bir farkla, bu defa bölen İngiliz ve Fransızlar değil, Kürtler kendi kendilerini bölüyorlar..

***

Kobanê’nin İŞİD işgalinden kurtarılması Kürtler arasında büyük bir sevinç yarattı.

Ama Kürdistan’ın geleceğini ve Kürt milli çıkarlarını Kobanê üzerinden tartışmak isteyenlerin sadece bu sevinçle yetinemeyecekleri de bir gerçek.

Söylemeye gerek yok, tarihin belli bir döneminde bazı ulusların sürekli yükselişine yani zenginliğine ama bazılarının da devam edip gelen yoksulluğuna tanık olmaktayız.

Daron Acemoğlu ve James Robinson’un, düşüş ve yükseliş için ortaya koydukları kriterlere inanacak olursak, Kürdistan dediğimiz ülkenin, tarihinin hiçbir döneminde yükseliş kaydeden bir ülke olmadığını söyleyebiliriz.

Acemoğlu ve Robinson, bir parçası Amerika sınırları içinde bir parçası da Meksika sınırları içinde kalmış bir şehri anlatmakla başlıyorlardı kitaplarına.. Bölünmüş şehrin bir tarafında milli gelir 30 bin dolardır. Çünkü insanlar siyasi ve kültürel haklarını kullanabilmekte ve zenginlik üretebilmektedir. Burada Amerikan hukuku ve siyasi sistemi geçerlidir. Ama aynı kökenden gelen insanların yaşadığı şehrin bölünmüş olan diğer tarafında ise milli gelir sadece 10 bin dolardır ve burada Meksikalı romancı, Carlos Fuantes’in son romanında anlattığı, hukukun ve demokrasinin dolayısıyla siyasal hakların olmadığı Meksika vardır.