Piyasadaki bazı sözde sağlık uzmanlarının önerileriyle kırmızı pancar tüketimi ve dolayısıyla fiyatı son yıllarda çok yükseldi. Ancak kırmızı pancarın yüksek miktarda tüketilmesiyle gerçekten sağlıklı olabilir miyiz? Henüz belirsiz!
itrat-nitritler bakımından zengin sebzeler arasında kırmızı pancar son yıllarda dikkat çekiyor. Azot oksit’in (NO) damar genişletici etkisine bağlı olarak günlük beslenmemizle aldığımız kırmızı pancar gibi nitrat bakımından zengin meyve ve sebzelerin yüksek tansiyonu düşürdüğü bildirilmektedir. Yeni yayımlanan bir meta analiz çalışmasında son altı yılda kırmızı pancar suyunun kan basıncı üzerindeki etkisini inceleyen bilimsel ölçekli 16 klinik çalışmanın sonuçları değerlendirilmiş. Toplam 254 kişiyi kapsayan çalışmalarda kırmızı pancar suyunun 2 saatle 15 gün arasında uygulanmasıyla büyük tansiyonda çok daha belirgin olmak üzere, yüksek tansiyonu düşürdüğü sonucuna varılmış. Ancak bu konuda daha uzun süreli klinik araştırmalara ihtiyaç duyulduğu belirtiliyor.
2013 yılında yayımlanan bir çalışma nitrat-nitrit-NO yolağının kan basıncının kontrolü bakımından önemini daha net bir şekilde ortaya koyuyor. Sağlıklı gönüllülere bir hafta süreyle düşük nitrat-nitrit içerikli beslenmenin yanı sıra tükürükte nitrat-nitrit dönüşümünü engellemek üzere düzenli ağız gargarası (klorhekzidinli) kullandırılıyor. Bir hafta sonunda kanda nitrit seviyesinin yüzde 25 düşürüldüğü, buna karşılık kan basıncının belirgin bir şekilde yükseldiği görülmüş. Bu çalışmadan anlaşılan sürekli antibakteriyel ağız gargarası kullanılması tansiyonun yükselmesine ve kalp krizi riskine yol açabilir. Ancak bu öngörünün daha kapsamlı çalışmalar ile daha net bir şekilde ortaya konulması gerekiyor.
Sağlıklı kadın ve erkek gönüllüler üzerinden alınan kan örnekleri üzerinde yürütülen (ex vivo) çok yeni bir başka çalışmada ise kırmızı pancar suyu veya inorganik nitrit (potasyum nitrit) ile muamele edilmesiyle sadece erkeklerin kanında pıhtı oluşumu azaltılabilirken, kadınlardan alınan kan örneklerinde bu şekilde bir etki gözlemlenmemiş (dolaşımdaki nitritin artmasına bağlı bir ikincil mesajcı olan platelet siklik guanozin monofosfatın artışına bağlı olarak erkeklerde görülen bu etki kadınlarda oluşmuyor). Araştırmacılar kan sulandırıcı ilaçlarla birlikte nitrit desteğinin (kırmızı pancar suyu veya inorganik) verilmesinin kalp ve damarlarda tıkanmaya bağlı risklerinin önlenmesi bakımından ne derecede katkısı olabileceğinin daha ayrıntılı incelenmesinin yararlı olabileceğini vurguluyor.
Kırmızı pancar ekmeğinin etkileri
Bu konuda ilginç bir çalışma ise ‘kırmızı pancar ekmeği’ ile yürütülmüş. İngiltere’de 23 sağlıklı erkek gönüllü üzerinde gerçekleştirilen bu klinik çalışmada, içinde 100 gram kırmızı pancar bulunan 200 gram kırmızı pancar ekmeği yenilmesinden sonra yedi saat boyunca kan ve idrar değerleri izlenmiş. Aynı deney grubuna daha sonra 200 gram normal beyaz ekmek verilerek aynı ölçümler tekrarlanmış. Yapılan değerlendirmede kırmızı pancar ekmeğinin tek uygulamayla küçük tansiyon değerini belirgin bir şekilde düşürdüğü, büyük tansiyon üzerinde etkisinin belirgin olmadığı gözlemlenmiş. Bu kırmızı pancar ekmeği konusu ilginç, pembe renkli bir ekmek. ABD ve İngiltere’de çok popülermiş, internette çok sayıda tatlı veya tuzlu hazırlanış reçetesi var.
Nitrat kullanımı güvenilir mi?
Nitrat ve nitritlerin midenin asidik ortamında ya da turşu ve işlenmiş besinlerle birlikte tüketildiğinde, besinlerle aldığımız proteinlerin amin gruplarıyla tepkimeye girerek, kısmen de olsa kansere yol açan bir bileşik olarak bildiğimiz nitrözaminlere dönüştüğünü biliyoruz. Hatta bazı toplumlarda yaygın kanı olarak bilinen ıspanakla birlikte balık yenmemesi önerisi muhtemelen bu nedene dayanmaktadır. Bazı araştırıcılar özellikle sporculara yönelik destek karışımları içindeki bileşenlerle olabilecek olası etkileşimlere bağlı riskler konusunda endişeli. Mesela sporcuların yaygın kullandığı kreatin’in deneysel ortamda (in vitro) nitrit ile tepkimeye girerek kansere yol açan bir bileşene (N-nitrozasakozin) dönüştüğü bildiriliyor. Özellikle sodyum nitrat gibi inorganik desteklerin protein tozları ve kreatin ile birlikte tüketilmesinin insan sağlığı için daha riskli olabileceği vurgulanıyor. Diğer taraftan, sebzelerde bulunan antioksidanlar ve C vitamininin mide-bağırsak sisteminde nitrözamine dönüşümü kısmen engelleyebileceği öngörülüyor.
Sonuç olarak, nitratların insan metabolizmasındaki rolü ile ilgili yeni bulgulara karşılık güvenilirliği ile ilgili mevcut bilgiler henüz yetersiz. Özellikle sporcuların sınırlı sayıdaki bilimsel çalışmaların sonuçlarına bakarak, performanslarını artırmak amacıyla gelişigüzel şekilde ve aşırı miktarlarda bu tip ürünleri kullanması riskli görünüyor.
