‘Kazakistan ili', kimin nesi olur ve olanları nasıl okumalı?

Kazakistan halkının üçte ikisinden fazlası, yüzde 73 kadarı, kendilerini 'Müslüman' olarak nitelemekte... 22 milyon kadar nüfusu olan Kazakistan, 2 milyon 700 bin km. karelik yüzölçümüyle dünyanın 7'inci büyük ülkesi...

Hükûmet'çe 'Doğalgaz'a yapılan büyük zam üzerine meydana gelen karışıklıklar ve resmî binaların ateşe verilmesi ve sair yağma ve tahrib hadiselerini bastırmakta Kazakistan Hükûmeti'nin kontrolü yitirmesi, durumu daha bir içinden çıkılmaz hale getirdi.

Cumhurbaşkanı Kaasım Cömert Tokayev'in, Sovyetler'in dağılmasından sonra oluşturulan Bağımsız Devletler Topluluğu'ndan yardım istemesi üzerine, bu oluşumun baş koordinatörü olan Rusya'nın kararıyla, Rusya, Belarus, Kırgızistan, Tacikistan ve Ermenistan silahlı kuvvetleri Kazakistan'a girdi.

Durum sanki biraz yatışmış gibi.

Resmen açıklandığına göre, 18 güvenlik personeli hayatını kaybetmiş, 750 kadar güvenlik personeli yaralanmış. Silahlı eylemcilerden de 26 eylemci öldürülmüş. Cumhurbaşkanı Tokayev, 'ayaklanmaları bastırabilmek için, hattâ ihtar ateşi yapmadan, doğrudan ateş açma emrini bile verdiğini' söylüyor ki, bu durumda, eylemcilerden ölenlerin çok daha fazla olması muhtemeldir.

*

Bu konuda Amerikan Dışişleri Bakanı Blinken'ın, "Bana göre Kazak makamları ve hükûmeti protestolarla uygun bir şekilde başa çıkma, bunu düzeni korurken, protestocuların haklarına saygı duyacak şekilde yapma kapasitesine sahipler, bu yüzden neden herhangi bir dış yardıma ihtiyaç duydukları açık değil.

'Kazakistan'ın, ülkedeki huzursuzluğu bastırmak için asker davet etmesinin ardından Rus etkisini azaltmasının zor olacağı'nı belirtip, "Yakın tarihten bir ders alınması lâzım. Ruslar bir kez evinize girdi mi, onları evinizden çıkarmanın bazen çok zor olduğu açıktır.' şeklindeki sözleri Rusya'yı kızdırdı.

Yalan mı?

*

Ama, Rusya Dışişleri Bakanlığı da cevaben, "Amerika evinize girdiğinde hayatta kalmak, soyulmamak ve tecavüze uğramamak zordur. Bu davetsiz misafirleri kapılarının eşiğinde bulan Kuzey Amerika yerlileri, Koreliler, Vietnamlılar, Iraklılar, Panamalılar, Yugoslavyalılar, Libyalılar, Suriyeliler...' gibi örnekleri saydı.

Yalan mı?

Her ikisi de yalan değil.

Hiç yalan olmayan ise, tencere dipleri misali, her ikisinin de birbirinden siyah olduğu gerçeği.

*

Kazakistan konusunda biraz yakın tarihe dönelim.

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ismiyle anılan, gerçekte ise Sovyet Rusya Komünist İmparatorluğu olan rejim Ağustos-1991'de tamamıyla ve kanûnen de çöktüğünde, ortaya çıkan 15-16 devletten birisi de Kazakistan'dı.

Sovyetler Birliği zamanında bütün Sovyet Cumhuriyetleri gibi Kazakistan da, Komünist Partilerinin Genel Sekreterleri tarafından yönetiliyordu. Sovyet Rusya dağıldığında, Kazakistan Komünist Partisi Genel Sekreteri Nur Sultan Nazarbeyof idi. Ama, iş bu komünist lider Nur Sultan, kurulan yeni müstakil / bağımsız devletlerden birisi olan Kazakistan'ın kurucusu ve bağımsızlık lideri oluvermişti!!.

*

Özellikle halkı Müslüman olan eski Sovyet Cumhuriyetleri'nin başına istiklâl/bağımsızlık liderleri olarak eski komünist partilerinin sekreterleri iş başına ge(tiri)lmişlerdi. Kazakistan'da Nur Sultan Nazarbeyof, Özbekistan'da İslâm Kerimof, Kırgızistan'da Asgar Agayef, Azerbaycan'da Muhammedof, (kısa süre sonra Ebû'l-Fazl Aliyev / Elçibey ve Brejnev zamanında Sovyetler'in ondan sonraki ikinci adamı sayılan, ama, Brejnev öldüğünde sırf ismi Müslüman ismi olduğundan, onun yerine getirilmeyen Haydar Aliyev), Tacikistan'da İmam Ali Rahmanof, Türkmenistan'da Safer Murad Niyazof.

Hepsi de, eski komünist liderlerdi ve ipleri Moskova'nın elindeydi.

*

Nur Sultan Nazarbeyof 30 yıldır, bağımsız Kazakistan'ın başındaydı. Elbette 200 yıl boyunca Çarlık Rusyası ve Sovyet Rusya döneminde kalmış olmanın kültürel esaretinin pençesinde de tamamen kurtulmuş değildi. Nur Sultan, iki sene önce, başına bir sıkıntı gelmeden Başkanlık'tan ayrıldı. Ama, kendisine, 'İlbaşı', yani ülkenin başı, en büyük şef, yüce rehber...' gibi mânalara gelen bir en üst makam ihdas ederek... Artık sadece yol gösterecekti, sorumluluk başkalarına aid olacaktı.

Yerine de Kaasım Cömert Tokayev'i yeni Cumhurbaşkanı olarak gösterdi.

*

Bu gelişmeler içinde Türkiye'nin yeri neresi?

Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra, C. Başkanı Süleyman Demirel , 1996'larda eski komünist liderlerin, şimdi 'Türkî Cumhuriyetler' denilen ülkelerin bağımsızlık liderleri olarak karşısına çıkması üzerine, onlarla yaptığı bir toplantıdan çıkarken, 'Kendimi Sovyet Komünist Partisi Yüksek Presiyumu toplantısında zannettim..' demiş ve amma, hemen arkasından topluca bir fotoğraf çektirirken, eskiden sık sık söylediği, 'Adriyatik'ten Çin Seddine kadar uzanan Böyyük Türkiye' söylemini hatırlamış olmalı ki, 'Bu fotoğraf, 100 yıl gecikmeli bir fotoğraftır.' diyerek durumu kurtarmaya çalışmıştı.

*

Ama o yıllarda Başbakan Tansu Çiller, Moskova'yı ziyarete gittiğinde Rusya lideri Boris Yeltsin, ona, 'Adriyatik'ten Çin Seddi'ne kadar...' sözünü hatırlatmış ve 'Bu ne demektir?' diye sormuştu. Çiller de dönüşte, 'Mâdem ki bu gibi sözler komşumuzu rahatsız ediyor, bunlar söylenmemeli...' demişti ve o ikaza hâlâ da riayet olunuyor.

Rusya'nın o yıllardaki Türkiye elçisi Çernişev'in, 'Kendi evleri bütünüyle camdan olanlar, bizim pencerelerimize taş atarsa, kendileri zararlı çıkar.' sözü de bir tehdit idi.

(Bu konu çok netâmeli olup, yarın da devam edelim, inşallah...)

*