İpek Yolu Projesi dinamitlenecek

- İran’da sokaklar aniden hareketlendi. kendi doğallığı içinde mi sizce, yoksa dış bir güdüleme var mı?

Söylentiler var. Hükümeti, özellikle Cumhurbaşkanını yıpratmaya yönelik olarak İran içinden bir hareketlenme olduğuna dair, en azından başlangıç olarak. Çünkü daha muhafazakar, işçi sınıfının yoğun olduğu bölgelerden çıktı ayaklanma. Normalde Ruhani’yi destekleyenler reform yanlıları, zengin ve eğitimli kesimdi. Çıkış kaynağının içeriden ve iktidara yakın olması bunun rejime yönelik değil de daha çok hükümet ve Cumhurbaşkanına yönelik bir hareket olduğunu gösteriyor. 

İÇ DİNAMİKLER ETKİLİ

- Trump “İran’a gününü göstereceğim” diyerek seçildi. Başkan olduğundan beri de benzer cümleler kuruyor? 

Çıkın sokağa biz destekleyeceğiz dediler. Bu kısmen içerideki muhalifleri cesaretlendirmiş olabilir ama 2009’da ortaya çıkan Yeşil Hareket ile başarısız olan bir ayaklanma vardı. O epey kanlı bastırıldı. Hareketin liderleri hapislerde işkence gördü. Dolayısıyla insanlarda kaygı var. Ben biraz da bu yüzden cesaretlendirme noktasında dış boyutu olsa bile tamamen dış kaynaklı görmüyorum meseleyi. Artan beklentilerle bağlı buluyorum.

TRUMP FAYDALANIYOR

- Trump durumdan faydalanmak mı istiyor?

Nükleer müzakereler yapılırken Ruhani halka şunu söyledi “anlaşmalarla birlikte ekonomik olarak düzlüğe çıkacağız, ekonomimizi reform edeceğiz, yeni iş imkanları ortaya çıkacak, dünya ile daha entegre hale geleceğiz”. Bir yandan da nükleer anlaşma sonrasında kendilerini daha güvende hissedeceklerinden dolayı güvenlik mekanizmalarının, devrim muhafızlarının toplum üzerindeki etkisinin azalmasını öngörüyordu. Vaatte bulundu Ruhani ama öyle olmadı. Anlaşma imzalandıktan sonra hayata geçmesi yavaş oldu. Bunda Trump’ın etkisi var. Ama diğer konu da oradaki kaynakları ve avantajı aslında rejim; dini liderle Devrim Muhafızları ortaya çıkan avantajı daha fazla yayılmak için kullandı. İran’ın iç reformu ve dış dünyayla entegrasyondan ziyade, Suriye’de, Lübnan’da yayılmak için kullandı. Bu da ciddi bir hayal kırıklığına neden oldu. 

- Farklılık nereden doğuyor? 

Bir yandan reform yapmaya, ülkesini dünyaya açmaya çalışan bir Cumhurbaşkanı var, öte yanda İran’ı daha yayılmacı noktaya getiren rejim yaklaşımı. Bu ikisi arasında da gerilim var. 

ABD’NİN ASIL ETKİSİ

- İran sokaklarında CIA’in İran Masasına bakan Michael D’Andrea’nın parmak izini sürenler var? Göreve geldikten 7 ay sonra hareketlendi İran. 

Trump’ın İran’a yönelik daha etkili ve zorlayıcı yöntemler kullanacağının, Obama’nın İran’ı bölge sistemine entegre etmeye çalışan yaklaşımdan uzaklaştığının emaresiydi D’Andera’nın atanması. İran’ın bu kadar yayılmış olması da İsrail’i, S.Arabistan’ı rahatsız etti. Türkiye’yi de kısmen rahatsız etti. İran’ı dengelemek, kendi içindeki sorunlarla uğraştırarak bölgelerden geri adım attırılmaya çalışılacağına dair beklenti vardı. Yaşanan bir diğer şey ise bankaların bu yaz çökmesi. Bu, toplumda ciddi güvensizlik ortaya çıkardı. Bankaların batmasında Amerika’nın ne ölçüde etkisi olmuştur, bunu sorgulamalıyız. 

BU DAHA BAŞLANGIÇ

- Sorgulayalım? 

Bence Amerika sistemli şekilde İran’ı istikrarsızlaştırmak için adımlar atıyor. Önümüzdeki dönem de devam edecek. Burada Amerika’nın İsrail’le Suudi Arabistan ile koordinasyonun da önemli bir rolü olduğunu görebiliriz. Bir yandan da tabii Suriye ve Yemen’de krizin devam etmesi İran’ı bir açıdan yıpratıyor. Sadece maddi boyutu yok. Orada askerlerini savaşçılarını kaybediyor ve bunun toplum üzerinde bir etkisi var. Atılan sloganlardan birinde “Suriye’ye değil içimize bakın” deniyordu. Hedef İran’ın yayılma politikasına tepki oluşması ise başarılı. İran’ın stratejisine bakıldığında şu görülür; “kendi savaşlarını dışarıda vermek”. Lübnan’da, Suriye’de vermek. Yaşanan bu son kriz gerilimi İran’ın içine taşıdı. Şimdi bunun ne kadar süreceği önemli. Şuan bastırılmış gibi görünüyor, rejim yanlıları da sokağa çıktı. Ama ben bunun bir bitim değil bir başlangıç noktası olduğunu düşünüyorum. 

AFGANİSTAN HEDEFTE

- Ne için başlangıç? İpek Yolu geleceğin projesi, İran da önemli bir durak. Eğer İran sokakları kasten kışkırtıldı ise, bu İpek Yolu’nun dinamitlenmesi mi demek? 

İran değil Afganistan’da olayların karışıp kontrolden çıkacağı kanaatindeyim ben. DEAŞ’lı bir sürü aktör gibi John Bass’in de oraya gitmiş olması bunun bir sinyaliydi. İpek Yolu’nun Çin, Orta Asya, Pakistan, İran boyutu da var. O kadar kritik bir nokta ki. Suriye’deki DEAŞ’lıların ABD tarafından Afganistan’a taşındığı söylemi var. Rusya’nın Afganistan’da Taliban ile anlaştığı söylemi var. Pakistan’ın orada operasyonları var, artan gerilim var, McMaster’ın ABD’de kalacağına dair bir söylem var. Afganistan’daki gerilimin doğrudan İpek Yolu projesiyle ilgili olduğu görüyoruz. Çin’in önünü kesmek için yapılan bir operasyon. Aslında İpek Yolu’ndan en fazla istifade edecek üç ülke Çin, İran, Türkiye. Türkiye’ye Türk dünyası derinliğini kazandıran bir proje, yeni bir alan açacak. Amerika’nın özellikle Çin’e yönelik olarak Afganistan’ı tıkayabileceğini öngörebiliriz. ABD zaten memnun değil İpek Yolu projesinden. Afganistan’da ki pozisyonunu değiştirmesini ben buna bağlıyorum. Orada büyük bir gerilim potansiyeli görüyorum. Trump’ın Pakistan’ı gündeme getirmesini şans eseri saymıyorum. Pakistan’ı istediği gibi kullanamıyor. Pakistan Çin’le ciddi stratejik ilişkiler içinde. Çin de Afganistan’ı Pakistan üzerinden kontrol etmeye çalışıyor. Amerika’nın Afganistan’ı kontrol etmesini engelliyor. Oradan da büyük öfkesi var Amerika’nın. Ben çatışmanın Ortadoğu’dan Afganistan’a taşınacağı kanaatindeyim. Ortadoğu önemini kaybedip orası merkezileşecek. Çünkü ABD’nin yeni hedefi Çin. Yeni süper gücün dünyaya açılma alanı olan bir bölge orası ve orada bir çatışma potansiyeli görüyorum.