Esed'in yargılanması mümkün mü?

Evet mümkün!... Yargılanması konusunda her vicdan sahibinin aynı şeyleri düşündüğü kanaatindeyim. Ama nasıl olacak? Ya da hangi suçlardan dolayı olacak bu yargılama? Hangi mahkemeler bunu yapabilir? Bugün bu konuyu değerlendirmek ve bu hukuki durumu herkesin anlayabileceği şekilde özetlemek istiyorum.

BİLİNEN İSPATLANDI

61 yıllık rejimin çökmesi ile birlikte Esed ve ekibinin üstünü örttüğü tüm "insan hakları ihlalleri" ortaya çıkıyor. Yıllardır anlatılan ve bir "hikâye" sanılan şeylerin gerçek olduğunu anlıyoruz.

HAPİSANE GÖRÜNTÜLERİ...

En büyük delil hapishanelerden yansıyan görüntüler: Öldüğü sanılan mahkumlar, konuşmayı unutan insanlar, ayağı zincirli siyasi suçlular ve kameralardan izlenebilen ama kendilerine ulaşılamayanlar... Bu, yapılanların sadece görünebilenleri. Suriye'nin bu mekanları hangi çığlıklara, hangi ihlallere tanıklık etti, tam olarak bilmiyoruz. Ama neresinden bakarsak bakalım işaret ettiği tek şey var: Suç... "İnsanlığa karşı suç"!...

ULUSLARARASI MAHKEMELER

Bu alanda iki mahkeme var birisi devletleri yargılayan Uluslararası Adalet Divanı (UAD) diğer ise kişileri yargılayan Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM). Her ikisi de aktif halde. Gazze olayları sebebiyle isimlerini sıkça duyduk.

ULUSLARARASI ADALET DİVANI

Hollanda ve Kanada'nın Suriye'ye karşı BM İşkencenin Önlenmesi Sözleşmesi'ni ihlal ettiği gerekçesiyle açtığı dava; (eski) yönetimin sistematik biçimde işkence yaptığı ve kötü muamelede bulunduğu, 2011'den itibaren on binlerce kişinin daha gözaltındayken ölmesine sebep olduğu savını taşıyordu. Bu yönde bir tedbir kararı verdi mahkeme. Ancak yaklaşık bir yıl önce verilen karara Suriye uymadı[2023/67(*)]. Şimdi ise rejim değişti...

UCM'DE YARGILANMA İHTİMALİ

Suriye UCM'nin yargılama yetkilerini ve kurallarını düzenleyen Roma Statüsüne taraf değil. Ancak şimdi rejim değişti. Değişen rejim statüye taraf olduğunu ilan ederse Esed'le ilgili bir yargılama başlayabilir. Bu halde araştırılacak olaylar, UCM'nin göreve başlama tarihinden (2002) geriye gidemez. Ve bu suçlar için "sanığın yakalanması" şartı aranabilir.

BMGK'NIN TUTUMU

Bir başka durum ise Birleşmiş Milletlerin sürece müdahil olmasıdır. Güvenlik Konseyi kararı ile "özel statülü" bir mahkeme kurulabilir bunun geçmişte örnekleri var. Ancak burada Rusya'nın veto hakkını kullanması halinde karar çıkmaması ihtimali de söz konusu. Kararın "UCM yargılasın" biçiminde olması da mümkün. Her halde Rusya'nın en azından çekimser kalması şart!

"YENİ REJİM" YARGILAYAMAZ MI?

Bu da bir başka ihtimal. Yeni rejimin tesis edeceği genel veya özel yetkili mahkemeler eliyle yargılama yapılması da mümkün. Bunun örneklerini geçmişte görmüştük.

DİĞER ÜLKELERDE YARGILAMA MÜMKÜN MÜ?

Bu tip suçların iki önemli özelliği var. Birincisi bu suçlarda zaman aşımı yok. İkincisi ile uluslararası suç olduğu için bir ülkenin bir başka ülkedeki kişileri yargılaması mümkün. Pek tabi burada etkin bir biçimde zarar gören ülkelerin yargılama yapması daha makul görünüyor. Aslında bu yönde bir yargılama oldu. Esed ve ekibi Doğu Guta'daki eylemleri sebebiyle Fransız mahkemelerinde yargılandı ve haklarında hapis cezasına hükmedildi. Buradaki iddia kimyasal saldırılardı. Ülkelerin, yaşanan son durumla bu tip yargılamalara girişmesi olası...

TÜRKİYE ESED'İ YARGILAYABİLİR Mİ?

Bu hukuki olarak mümkün. TCK'da bu konuda düzenlemeler çok açık. TCK m. 77 "insanlığa karşı suçları" düzenliyor. Buna göre "siyasal, felsefi, ırki veya dini saiklerle toplumun bir kesimine karşı bir plan doğrultusunda" öldürme, eziyet, işkence, istismar vb suçlarının sistemli olarak işlenmesi, uluslararası suç olarak düzenlenmiş. Bu düzenleme, dünyadaki düzenlemeler ile paralel. Ancak bu konuda yargılama başlayabilmesinin bir ön şartı var. Adalet Bakanının talebi. Yani Esed'i ülkemizde yargılanması için ilk adımın Bakanlık tarafından atılması gerekiyor...

MAKUL OLAN!

Bu aşamada en makul görünen, UCM bağlamındaki sürecin zorlanmasıdır. Ancak başta Türkiye olmak üzere mülteci bulunduran ülkelerin; Suriyelilerin "Esed'in yargılaması yönündeki taleplerine" kayıtsız kalınmama ihtimali de ağır basmakta... Süreç hızlı ilerliyor, biz de Suriye'deki gelişmelere dair hukuki durumu, birkaç yazı ile yazmaya devam edeceğiz.

(*) UAD Kararı İçin TIKLAYINIZ...