ABD’de sokağa çıkıp hak aramak eskiden beri var da, polisle sürtüşmeye girme eğilimleri ve oranları artmaya başladı... Ekonomik krizin etkisi sürüyor. ABD eski refah ortamından uzaklaştı, ekmek aslanın ağzında... En son burger, sandviç satan zincir fast-food restoranlarının işçileri sokağa döküldü.
Sendikalaşma ve ücrete zam istiyorlar... Yaz başında da 100’den fazla kentte gösteri yapmışlardı. Bu kez daha kalabalık ve polisle sürtüşmeye daha niyetli geldiler... Binlerce kişiden en az 500’ünün gözaltına alındığı bildiriliyor.
Çalışanların çoğu zaten part-time, yarı-zamanlı kısa saatlerde çalışıyor. Saatlik 7-8 dolar yerine 15 dolar ücret ve sendikalaşma hakkı istiyorlar... İşverenler ise franchise-marka zinciri altında bağımsız işletme olan bu restoranların bu ücrete dayanamayacağını savunmakta. Sendika işi de tartışmalı: Bağımsız restoran olan bu yerlerde bütün zincirden yayılan toplu sendika olur mu, olmaz mı?
Başkan Obama bu tartışmaya af buyrun poposu ile dahil oldu. ‘Hizmet sektöründe popomu yırtıyorsam, sendikaya girmek isterdim’ dedi... Başkan kendi çapında sendikalaşmayı teşvik ediyor, hizmet sektöründe çok çalışanların, ücret artışı için sendikalaşması gerektiğini söylüyor. Sol-Demokrat başkan için normal. Sağ-Cumhuriyetçi başkan olsa demezdi... Amerikancada popo yırtarak çalışmak, çok çalışmak anlamında yarı argo ve hoşgörülür bir deyim. Popo yerine daha ağır kelimelerle tam argoya gidilebiliyor.
ABD’de asgari ücretin saati, 7 dolardan biraz fazla. 2 dolar azını ya da fazlasını veren var. Ve bu ücretle geçinmek mümkün değil... ABD’de bireysel yoksulluk sınırı yıllık 12 bin dolar. Dört kişilik aile için de yoksulluk sınırı 22 bin dolar... Asgari ücretle zaten part-time çalışılıyor ve bu ortamda yaşam, geçim olmuyor... Ancak ekonomik kriz 6 yıl önce öyle bir vurdu ki, şimdi bile asgari ücretten iş bulmak, marifet sayılıyor...Eski Amerika’da çok çalışıp, orta sınıf olup, mutlu yaşam sürdürmek mümkündü. Artık orta sınıf olmak hayli bir marifet.
Sokaktaki restoran işçileri için 15 dolarlık ücret, yaşam düzeylerini katlayacak bir refah artışı... Bu ücreti alma ihtimalleri yakın vadede çok zor... Öte yandan süreç, ABD Başkanı kadar, ABD Merkez Bankası FED’in Başkanı Bayan Yellen’ı ilgilendiriyor.
ABD ekonomisi yıllardır FED’in sıfır faiz ve bol para desteğinde gidiyor. Piyasalar bundan memnun. Son zamanda işsizlik oranındaki düşüşle ve bazı ekonomik verilerdeki iyileşmeyle FED’in artık cömertlikten vaz geçmesi ve faiz artırmaya başlaması gerektiği savunuluyor. Gerçi FED’in yavaş adımla faiz artırması bile sanıldığı gibi felaket olmaz, ancak ABD’de işsizlik oranının düşmesi, gerçekten işlerin düzeldiğini mi gösteriyor?
Cevabı hayır... ABD’de işsizlik, yıllardır iş aramaktan umudunu kesmişlerin istatistik dışı kalmasıyla ve 7.5 milyon kişinin istemediği halde part-time işlerde çalışmasıyla düştü. FED Başkanı bunun farkında. ABD’de 7.5 milyon kişi, çalıştığı part-time ve düşük ücretli işten memnun değil. Bulabilse, daha yüksek ücretli işe geçecek...Ama bulamıyor... Resmi işsizlik oranı % 6.2... Ama -Part time’dan çıkıp kalıcı iş bulmak istiyorum, ama bulamıyorum- ya da -iş aramaktan umudumu kestim- diyenler % 12.2... Hangi işsizlik oranı düşmüş?
Ne zaman ki sokaklardaki fast-food işçileri dahil makul çoğunluk normal ücrete ve işe geçer, işte o zaman FED normale geçiş adımı atar... Ona daha hayli zaman var.
Neden hayli zaman var ? Bu part-time işçiler arasında günde bir değil, iki, üç ya da dört işte çalışmak zorunda olanlar var da ondan... Tek işte part-time karın doyurmayacağından, birden fazla yerde çalışıp ekmeği dört aslanın ağzından alanlar var...
Örneğin Maria Fernandes: Geçenlerde New Jersey’de bir otoparkta aracının içinde ölü bulundu... 32 yaşındaki kadın, zincir restoranlar dahil dört part-time işte çalışıyordu. Portekiz’den ABD’ye göçen Fernandes bir işten diğerine uykusuz yorgun koştururken aralarda aracında uyuyordu. Bu kez kontak açık kalmış, egzos gazı ve araçtaki benzin bidonundan sızan gazlar, genç kadını öldürmüştü. Araçta yedek benzin taşıyordu, çünkü vardiyalar arasında koşuştururken benzin alacak zamanı yoktu.
Fernandes ve diğerleri ABD istatistiklerinde -çalışıyor- görünüyor... Fernandes’lerin durumunu Bayan Yellen biliyor... Öte yanda Yellen’in elindeki imkanların, Fernandes’lerin durumunu düzelteceği de kuşkulu... İşin kötüsü, Maria Fernandes bir başka merkez bankasının, Avrupa Merkez Bankası’nın (AMB) görev alanında yıllardır krizden çıkamayan Portekiz’den ABD’ye gelmişti... Yani Fernandes, Portekiz’de başaramayan AMD’den kaçmış, FED’in başarıp başaramadığını göremeden de can vermişti.
twitter.com/selimatalayny
