De-Dolarizasyon

"Amerika hakimiyetini mi kaybediyor?"

JP Morgan, 8 Ekim 2024

J. P. Morgan, 8 Ekim 2024 tarihli Küresel Araştırma başlığını yukarıdaki kelimelerle attı. Ne zaman? Tam da biz geçtiğimiz gün Hürmüz Boğazı üzerinden dünya enerji piyasasındaki gelişmeleri Orta Doğu'da değiştirilmeye çalışılan harita/denklem üzerinden okuduktan hemen sonra yaptı.

Ne demiştik kısaca: "Petrol fiyatları İran'ın Hürmüz Boğazı'nı kapatma tehdidi sonrası yüzde 5 arttı. Dünyanın 'düğüm noktası' olarak adlandırılan bu 'dar geçitlerden' biri olan ve dünyada deniz yoluyla taşınan petrolün üçte birinin Hürmüz Boğazı'ndan geçtiği düşünülünce İran'ın burayı kapatma tehdidi daha iyi anlaşılır. Küresel petrol arzının %20'si, LNG arzının %21'i deniz yoluyla taşınıyor; yani 'az buz değil'."

İşte bunun ekonomi politik boyutu deyince akla bu ticaretin hangi para birimiyle yapıldığı geliyor. J. P. Morgan küresel araştırma raporu diyor ki 'dünya enerji ticaretinin %20'si Amerikan dolarının dışında yürüyor'.

Yani kavga bundan çıkıyor: Rezerv para birimi olarak dünyadaki hakimiyetini tehdit eden unsurlar 'artıyor'.

Neymiş bu unsurlar, gelin bakalım rapora:

• De-dolarizasyon, dünya ticareti ve finansal işlemlerinde ABD doları kullanımında 'kayda değer düşüşe' yol açıyor.

• De-dolarizasyon, emtia alanında belirgin; enerji işlemlerinde giderek daha fazla ABD doları dışındaki para birimleriyle fiyatlanıyor.

• Küresel olarak ABD bankalarının dahil olmadığı yeni ödeme sistemleri sınırlar arası işlemleri kolaylaştırıyor ve bu da doların nüfuzunu baltalıyor.

• Doların hakimiyetinin en yaygın analiz barometresi olan ABD dolarının FX rezervlerindeki payı gelişmekte olan piyasalarda oldukça azalıyor.

Yani 'yangın' büyük. Sahne önünde olanlarla sahne arkasındaki kavga farklılık arz ediyor. Tüm dünya gözünü İsrail'in Orta Doğu'da pervasızca şiddetine dikmişken J. P. Morgan 'zehir zemberek' bu küresel araştırmaya zaman, para, insan, yer ayırıyor.

İnsan soramadan edemiyor? Gerçekte ne oluyor? Sistem krizi mi yaşanıyor?

'Enerji işlemleri gitgide ABD doları dışındaki para birimleriyle fiyatlanıyor' ifadesi aslında süregelen kavganın özünü anlatıyor. Çünkü arkasından gelen cümle durumu 'aydınlatıyor': "Örneğin doğuya ve güneye doğru ihraç edilen Rus petrol ürünleri, alıcıların yerel para birimleriyle veya Rusya'nın 'dost' gördüğü ülkelerin para birimleri ile satılmaya başlanıyor. Diğer yerler, Hindistan, Çin ve Türkiye dolara alternatif ya kullanıyor ya da arıyorlar."

J.P. Morgan Küresel Emtia Stratejisi Başkanı Natasha Kaneva şunları söylüyor: "Dünya petrolünün büyük bir kısmı hala dolar ile satılıyor. Ancak, dünyanın ikinci en büyük petrol ihracatçısı Rusya'nın petrol ihraç ürünlerini alıcılarının yerel para birimleriyle satmasıyla birlikte diğer üreticiler de kendilerini onu takip ederken bulabilir."

Yalnız şu cümle sanki yazanların biraz da olsa 'yüreklerine su serpiyor' ya da 'züğürt tesellisi' mi 'pembe masallar' mı demek gerekiyor?: "Diğer yandan dolardan çeşitlendirme ile uzaklaşma yükselen bir trend olsa da doların hakimiyetini destekleyen faktörlerin kökü sağlam ve anlamlı de-dolarizasyon muhtemelen onlarca yıl sürecek."