Kuzey Kafkasya Halk Destanlarının simgesi olmuştur Seteney Guaşe. Çok güzeldir her şeyden önce; bilgedir, Nart kurultaylarında tartışılan, çözümlenemeyen nice sorunu birkaç kelimeyle çözümleyiverir kimseyi kırmadan, incitmeden.
Yarı Tanrıça yarı insandır ve Yunan Mitolojisinde de karşılaştığımız Aşil ya da Hektor’dan bu özelliğiyle pek farklı sayılmaz. Nart destanlarında Seteney Guaşe tektir; Yunan Mitolojisindeyse Afrodit, Hera, Artemis gibi örnekleri vardır. Yunan Tanrıçalarının bütün özelliklerini toplamıştır Seteney. Güzelliğini Afrodit, cesareti ve bilgeliğini Atena Hera’yla kıyaslayabilirsiniz.
Seteney’in Nart kurultaylarında sorunlara çözüm getiren özelliğini inceleyen Batılı araştırmacılar, Kuzey Kafkasya boylarının anaerkil bir yapıya sahip olduklarını varsaymışlardır. Kanıt olarak da Sosrıkua’nın “Seteney oğlu Sosrıkua” olarak anılmasını göstermişlerdir. Ancak Nart kahramanları arasında, anasının adıyla anılan yalnız Sosrıkua vardır. Yani salt bu sava dayanarak Kuzey Kafkas boylarının, o dönemde, anaerkil bir yapıya sahip olduklarını söylemek doğru değildir.
Günümüz Kafkas dillerinde “Seteney”Gül anlamına gelir. Adige dilindeyse SE sözcüğü kılıç demektir. TEN ise lütufta bulunmak. Özellikle kadın hükümdarların şövalyelere kılıç lütfederek ya da vererek onları ödüllendirmesi Seteney’e pek uygun düşmektedir. Yani “kahramanın yiğitliğini ona kılıç lütfederek ödüllendirendir” Seteney Guaşe.
***
Gül ile Seteney arasındaki bağlantıya gelince, Arapgir ilçesinde yaşayan Himsat adlı bir Kabardey ninenin sözlerine kulak vermek gerekir sanırım: “Seteney bir gün evinin bahçesinde sırma işlerken, uzakta, dağ yamacında, oğlu Sosrıkua’nın devlerce öldürülmek üzere olduğunu görür. Gergefini bir yana fırlatarak oğlunun yardımına koşar. Bahçe çitinden atlarken ayağına beyaz güllerin dikenleri batar; ayağından damlayan kanla bütün beyaz güller biranda kıpkırmızı kesilir.O gün bu gündür Kuzey Kafkasyalılar kırmızı gül anlamına gelen Seteney adını kız çocuklarına verirler.” Bu gelenek günümüz Türkiye’sinde yaşayan Çerkesler arasında da sürmektedir. Seteney Nazlı, Seteney Oya, bunlardan benim bildiğim ikisidir sadece.
Bu küçük öykü bile Yunan Mitolojisinin, Nart Destanlarından nasıl etkilendiğinin somut bir kanıtıdır: Afrodit yaban domuzlarının saldırısına uğrayan sevgilisi Adonis’i kurtarmaya giderken ayağına beyaz gül batar ve yaradan akan bir damla kan Tanrıçanın çiçeği olan beyaz gülleri kırmızıya dönüştürür anında. Antik Yunan diline Afrodit sözcüğüyle gül sözcüğü arasında etimolojik ya da öyküsel hiçbir ilişki bulunmazken Çerkes dilinde gülün karşılığının Seteney olarak bugün de yaşaması, Yunan mitolojisinin Nart destanlarından etkilendiğinin somut bir göstergesi değil midir?
Nart’ların en yaşlısı Wesirmes’ten öz oğlu Sosrıkua’ya kadar, herkesin akıl hocasıdır Seteney. Savaş ve barışa karar vermek, hasat için yeni yöntemler geliştirmek (Nart Tlepş’in yardımıyla) Seteney’in görevleri arasındadır. Hastalık, kıtlık, deprem gibi doğal afetlerde bile Çerkesler ona koşar, akıl danışır, çare bulmasını ister. Adıyugh, Yemğazel Gaşe, Psıtha Guaşe gibi kadın kahramanlar salt güzellikleriyle anılırken Seteney Guaşe bir karar ve yargı katı olarak da yanına varılan bir yiğit kadındır. Doğan çocu kların isim annesidir, adını verdiği her bebeğin kulağına onun gelecekteki toplumsal görevini de üfler. Üflemezse çocuk ya “geri zekalı ya da serseri” olacak demektir.
Seteney, Kuzey Kafkasya sanatında, toplumsal yapılanmasında, eğlencesinde ve düşüncesinde destan çağından günümüze değin yaşamaktadır. Her çağda güzelliğin, bilgeliğin, aklın, sağduyunun, erdemin simgesi olarak bellenmiştir bütün Çerkeslerce.
(Bakınız: Mitoloji ve Nartlar; Yismeyl Özdemir Özbay’ın yazısı)
