Enflasyonu istihdamı bırakıp boşanmalara bakarsak, ABD ekonomisinin maşallahı var. Çünkü ABD’de boşanmalar artıyor... Boşanma, ekonomik büyümenin işaretiymiş... Gelir ve istihdam artıyorsa ve ekonomi büyüyorsa, boşanma artıyormuş... Safları da -İyi günde, kötü günde...- diye kandırıyorlar.
Önce büyük resme bakalım. Bütün dünyayı geren soruya hâlâ cevap aranıyor: ABD’de ekonomik büyüme var mı, sürecek mi? FED -Var, sürecek inşallah- diyor ve ekliyor: Bana güvenin...
FED kendinden emin ya da öyle görünüyor: Ekonomi, bizim ayrıca gaza basmamıza gerek bırakmadan hızlı gidecek- diye aylık alımları azaltıyor, FED gazdan ayağını çekiyor. Ancak veriler, hiç öyle büyüme sürekli olacakmış gibi göstermiyor. İnşaat, istihdam, imalat, hizmet sektörü hiç sağlam değil. Araya ABD’nin kutup soğuğu da girdi, veriler iyice bozuldu. Ve -Gözüme mi FED’e mi inanacağım- diyen piyasa şimdilik karın erimesini bekliyor.
Ve bu noktada öncü gösterge gibi boşanma verileri: Son rakam, boşanmalar 2012 itibariyle 2.4 milyon dosyaya ulaşmış. Bu sayı üç yıldır üst üste artışa işaret ediyor. Ekonomi 2007-2008 kriziyle durgunluğa girince boşanmalar durmuştu. Hem de 40 yılın en alt düzeyine inmişti...Teknik olarak durgunluk -resesyon Haziran 2009’da bittiğinde boşanmalar da yükselmeye başlamış.
Bu kadar hassas bir gösterge görmemiştik. Ekonomi duruyor, boşanmalar da duruyor. Çünkü çiftler ayrı ev bulma, iş güvencesi gibi sorunları görüp, kaderlerine razı olup ya da durumu çaktırmayıp, aynı evde yaşamayı sürdürmüşler... Aslında kavga-dövüş boşanma noktasına gelen, ancak konut krizi çıkınca ortak evi satamayıp aynı evde yaşamak zorunda kalan çiftlerin hikayesi duyulmuştu. Ya da boşanma noktasına gelip o sırada işini de kaybedip, ortak evden çıkamayan ve birbirinin suratına bakmaya mahkum olan çiftler...
Burada bilimsel araştırmalara da bakmak gerekiyor. İşsizlikteki 1 puan artışın, çiftin boşanma ihtimalini yüzde 1.9 azalttığını belgeleyen araştırmalar var. İşsizlik varsa, o zaman mevcut eşten iyisi yok! ABD’deki işsizlik verisini her ay izleyen demek yalnızca yatırımcı değil, aynı zamanda niyeti bozan ama çaktırmayan karı ya da koca... Adam ve kadın her ay heyecanla istihdam verisi izliyorlar: İşsizlik düşerse, mahkemeye koşacaklar.
Bu arada yine ekonomistler diyor ki: Boşanma genel ekonomik talep açısından da yararlıdır. Yani iki kişinin ayrılmasından iki ayrı ev talebi, dayayıp döşeme, beyaz eşya, otomobil vs yani iki ayrı hane doğar. Bu da ekonomik canlanmaya bir başka katkı. Gerçi bu mantıkla, -eşler evli kalsa ve dışarıdan birer arkadaş bulsalar, ekonomik canlanmayı desteklemez mi?- diye düşünmek de mümkün, ama niyeti şimdilik bozmayalım.
Ve tabii ki bunlar ekonomistlerin hayatı grafiğe uydurma çabası. Yani -ekonomik durgunluk boşanmayı önlüyor- demek, gergedanı bir tarafından tanımlamak. Çünkü aynı ekonomik durgunluk ve işsizlik, evlilikleri yok etme gücüne de sahip... Öte yanda ABD’de boşanmanın yüksek masrafı düşünülürse, ekonomik büyüme ve refah zamanında boşanmak, darlık zamanında boşanmaktan daha kârlı gelecektir. Dönemsel olarak bakıyorsak, ekonomik büyüme zamanı evliliklerin artacağı, durgunluk sırasında ise duracağı söylenebilir.
İstihdam konusunda da, kişinin kendini rahat hissetmesi, genel istihdamdaki oynamaya değil, bireysel istihdama bakar. Genel rakamlara duyarlı bir boşanma trendi iddiası, gerçekçi olmaz. 2009’da ekonomik durgunluk bitti, ama o zaman ne istihdam hemen yükseldi, ne de konut satışları canlandı. İstihdama ve konuta bakmadan ekonomik büyüme rakamına aldanıp 2009’da -durgunluk bitti- diye boşanan olduysa, çok canı yanmıştır.
ABD’de halen yüzde 6.6 olan işsizlik, iş aramaktan bezip vazgeçenleri ve daha iyi iş bulamadığı için part-time çalışmak zorunda olanları kapsamıyor. Onlar eklenince, oran yüzde 13’e dayanıyor. Yani gizli işsizlik yüksek.
Ve aynı mantıkla, yeni eş aramaktan bezip vazgeçenleri ve daha iyi eş bulamadığı için halen part-time evlilik sürdürmek zorunda olanları düşünürsek, gizli dulların oranı da yüksek çıkar...
FED -ABD büyüyecek- diyor. Buna güvenip de boşanacak varsa, kolay gelsin. FED yarı yolda -Yanılmışız, büyümede arıza var, aylık alımları azaltmayı da durduruyoruz- derse, erken veriyle havalanan muhterem eşleri kimin teselli edeceğini de düşünmek gerekiyor. Bizi saymayın, biz karışmayız.
twitter.com/selimatalayny
