Bir başka şehir efsanesi de, CHP’nin asıl desteğini gelişmiş yörelerdeki ‘aydınlar’dan aldığı; buna karşılık DP’nin geri kalmış yörelerde yaşayan ‘dinciler’ tarafından desteklendiğidir. Oysa 1950 seçiminin rakamları bunu doğrulamıyor.
1950 seçiminin sonuçları yakından incelendiğinde, ilginç neticelerle karşılaşırız. Ne var ki, bizdeki usûl, genellikle verilerden hareketle sonuca ulaşmak ve saptamada bulunmak yerine; aksine, akıldan geçeni değil, gönülden geçeni sanki gerçekmiş gibi söylemekten ve tekrar etmekten geçiyor. Bunun en iyi örneği de 1950 seçimidir.
DP, hep en gelişmiş yerlerde farklı kazandı
DP’nin hayli farklı kazandığı ve aynı zamanda o sırada Türkiye’nin ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal yönden en çok gelişmiş illerini şimdi bir bir gözümüzün önünden geçirelim: DP’nin oy oranı Antalya’da (hep yaklaşık yazacağım) % 65; Balıkesir, Bursa ve İzmir’de % 58; Çanakkale’de % 62; Edirne’de % 54; Eskişehir’de % 61; Mersin’de % 62; Adana’da % 48, İstanbul’da % 53 ve Ankara’da da % 49 idi. Elbette, biraz daha hoşgörülü davranarak, gelişmiş iller kategorisini genişletmeye kalkarsak; bu durumda DP’nin oy oranlarını da şöyle sıralamamız gerekir: Aydın’da % 55; Bolu’da % 65; Denizli’de % 57; Diyarbakır’da % 53; Gaziantep’te % 59; Hatay’da % 48; Konya’da % 60; Manisa’da % 59; Muğla’da % 55; Samsun’da % 58… Unutmayalım ki, o sırada henüz büyük şehirlerde bugün artık varoş denilen, zamanında gecekondu olarak adlandırılan bölgeler henüz bulunmuyordu. Şehirler, ne ölçüde gelişkin olursa olsunlar, henüz göç almamışlardı. O bakımdan şehir oyları, büyük ölçüde daha sonra göç alacak olan yörelerin seçmeninden henüz uzaktı.
Şimdi de CHP’nin kazandığı yerlere bir bakalım
Belki de bu can sıkıcı matematik oranları bir yana bırakarak, DP’nin karşıtını oluşturan CHP’nin bu seçimde kazandığı yerleri gözden geçirsek, daha kolay olacak. Şimdi de seçim sonucunda CHP’nin kazandığı illeri ilân ediyorum: CHP’nin önde geldiği iller; Karadeniz bölgesinde Sinop ve Trabzon; Akdeniz bölgesinde Hatay; Doğu Anadolu’da ise Kars, Erzincan, Malatya, Bingöl, Bitlis, Van ve Hakkâri idi. Yani, sadece on ilde CHP seçimi önde bitirebilmişti. CHP, ikinci parti olmasına rağmen; Kastamonu’da, Kırşehir’de, Kütahya’da, Mardin’de, Ordu’da, Tokat’ta ve Yozgat’ta da milletvekili çıkarmayı başarmıştı. Diğer yandan, seçimde oylarını DP ile paylaştığı iller; Karadeniz bölgesinde Ordu ve Trabzon; Orta Anadolu’da Kırşehir ve Güney Doğu Anadolu’da da Mardin idi. Görüldüğü gibi, CHP’nin seçimi kazanabildiği on il arasında; başta Doğu Anadolu bölgesinde bulunan Malatya, Erzincan, Hakkâri, Bitlis, Bingöl, Van, Kars ve Erzincan, en geri kalmış iller arasındaydılar. Diğer iller de geri kalmışlık açısından onları izliyordu. Dolayısıyla, CHP’nin seçimi kazanabildiği iller, neredeyse Doğu Anadolu bölgesi ile sınırlı sayılabilirdi. İkinci parti olarak varlık gösterebildiği iller arasında başta Güney Doğu Anadolu bölgesinde bulunan Mardin geliyordu. Ardından da Karadeniz bölgesinden Kastamonu, Ordu ve Tokat; İç Anadolu bölgesinden Yozgat ve Kırşehir; Ege bölgesinden de Kütahya geliyordu.
CHP’nin DP ile farkı kapatabildiği yerler
Şimdi değerlendirme sürecinde bir adım daha atıp; CHP’nin DP karşısında çok az farkla ikinci parti olduğu illerdeki duruma da basit bir varsayımla yakından bakmalıyız: İki parti arasındaki oy farkını binde ile yakından hesap ettiğim illerde, aradaki binde oran farkının sadece yarısı kadar oranda bir seçmen kitlesinin kararını değiştirmesi halinde, DP kazandığı bütün pek çok milletvekilini CHP lehine yitirebilirdi. Sadece binde ile hesap edilecek oy farkını değil, yine birbirine çok yakın oy oranlarını da göz önüne almak gerekir...
Şimdi bir de buna bir bakalım: Kastamonu’da ve Urfa’da aradaki puan farkı yaklaşık olarak sadece dört; Kırşehir’de üç; Muş’ta ikiydi; Mardin’de ve Ordu’da ise oylar neredeyse eşit paylaşılmıştı. Kastamonu’da DP dokuz, Urfa’da ise altı üyelik kazanmıştı. Kırşehir’de ise iki üyelik. Muş’ta da yine iki üyelik DP’nin olmuştu. Bu hesapla, CHP küçük farklarla bu milletvekilliklerini kaçırmıştı denilebilir. On dokuz üyelik de az sayılamazdı. Ancak, illerin çok büyük bir kısmında aradaki fark o kadar büyüktü ki, söz konusu farkın kapatılması zaten imkânsızdı. Dolayısıyla, bu illerde bu türden spekülatif bir hesaba bile gerek yoktur. DP açısından ise, bu derece anlamlı bir oy farkı ile yitirdiği bir seçim çevresi olmadığından, bu türden bir hesaplama yönteminin manası olmaz. Bunun belki de tek istisnası Trabzon idi. Buradaki oy farkı DP aleyhine sadece iki puandı.
DP’nin açık ara kazandığı yerler
Bir de duruma DP açısından bakalım: DP, elli iki ilde seçimi birinci bitirmişti. Bu illerde bulunan toplam 423 üyelikten 409’unu kazanmıştı. Meclis’te kazandığı üyeliklerin yaklaşık % 98’ini bu illerden sağlamıştı. CHP ise, on ildeki 57 üyeliğin 53 tanesini kazanmıştı. Meclis’te kazandığı üyeliklerin yaklaşık % 77’’ini bu illerden sağlamıştı. Bir adım daha atalım: DP, on üç ilde oyların % 60 ilâ 70’ini alırken; otuz dört ilde % 50 ilâ 60’ını, on ilde de % 40 ilâ 50’sini almayı başarmıştı. CHP açısından bakıldığında ise durum şuydu: CHP bir ilde (DP’nin seçime katılmadığı Hakkâri’de) bütün oyları almıştı; % 60 ilâ 70 arasında sadece üç ilde; % 50 ilâ 60 arasında beş ilde ve % 40 ilâ 50 arasında da otuz iki ilde oy alabilmişti. DP’nin Sinop’taki oy oranı yaklaşık % 11 düzeyinde kalmıştı. CHP ise üç ilde (Bitlis, Erzurum ve Sinop’ta) oy oranını % 60’ın üzerine çıkarmayı başarmıştı. % 50 ilâ 60 arasında oy aldığı iller arasında Bingöl, Hatay, Kars, Malatya ve Van bulunuyordu. DP toplam yedi ilde üyelik kazanamamıştı. Bu illerin beşi Doğu Anadolu bölgesinde (Bingöl, Bitlis, Erzincan, Kars ve Malatya) bulunuyordu. Diğer ikisi Hatay ve Sinop idi. CHP açısından bu rakam kırk dört idi.
CHP’nin üyelik kazanamadığı iller, Marmara, Trakya ve Ege bölgesinde idi. Seçim kazanabildiği illerin yedisi Doğu Anadolu bölgesinde; beşi Karadeniz bölgesinde; üçü Orta Anadolu bölgesinde; ikisi Güney Doğu Anadolu bölgesinde ve biri Akdeniz ve diğeri de Ege bölgesinde idi. DP’nin üyelik kazanamadığı yalnızca yedi il (Kars, Erzincan, Bingöl, Bitlis, Sinop, Hakkâri ve Malatya) vardı.
İstanbul’da DP’nin oy oranı % 56,6 iken, CHP’ninki % 26,2 idi. MP ise, 17,2 oranında oy kazanmıştı. Devam edelim: DP’nin ve CHP’nin sırasıyla bölgelere göre oy ortalamaları da şöyleydi: Trakya % 55,8 ve % 39,6; Ege % 56,7 ve % 42,2; Marmara % 59,4 ve % 39,6; Ege % 56,7 ve % 42,2; Akdeniz % 56,5 ve % 42,6; Karadeniz % 52,4 ve 41,6; Orta Anadolu % 56,5 ve % 39,7; Doğu Anadolu % 46,8 ve 50,9; Güney Doğu Anadolu % 48,1 ve % 40.
Görüldüğü gibi, CHP’nin seçim kazanabildiği yerler, Türkiye’nin pek çok bakımdan en geri kalmış olan illeriydi!
Gönülden geçenler; ama akla gelmeyenler
Seçim, biraz da matematik demektir. Benim matematiğim ise, oldum olası iyi değildir. Fakat bir seçimin ancak rakamlar temelinde değerlendirilmesi gerektiğini bilirim. Şehir efsaneleri, pek çok kez gerçeklerin yerini alabilir. Zaten onun için onlara “şehir efsanesi” demiyorlar mı? Efsaneler, genellikle gerçeklerden daha hızlı yayılır; ama rakamlar, gönüllerini değil de, akıllarını dinlemeye hazır olanlar için tercih edilmelidir. Siz siz olun, rakamları efsanelere tercih edin!
O zaman da anketler vardı
Tam olarak nasıl yapıldığını asla bilemesek de, o zamanlar da seçim anketlerinin basında yayınlandığından söz etmenin zamanıdır. Vatan gazetesinin Nisan ayı başında yaptığı bir seçim anketine göre; DP 212, CHP 149 ve MP de 57 milletvekilliği kazanacaktı. Bağımsızlar da 47 üyelik elde edeceklerdi. Anket yöntemi açıklanmamakla birlikte, Vatan gazetesinin DP’ye olan yakınlığı göz önüne alınırsa, bu takdirde, DP’nin seçim sonuçlarına ilişkin beklentileri bir ölçüde görülebilir. Ancak, belki de bu Vatan gazetesinin ve özellikle de Ahmet Emin Yalman’ın gönlünden geçen bir sonuçtu. DP milletvekili Cihat Baban da, Tanin gazetesinde, DP’nin 298 milletvekilliği kazanacağı öngörüsünde bulunmuştu.
Hürriyet gazetesinin Mayıs ayında yaptığı ve daha küçük kapsamlı bir ankete göre de; İstanbul’da DP’nin oy potansiyeli % 61, CHP’ninki % 23 ve MP’nin de % 15 civarındaydı. Ayrıca, DP’nin % 54, MP’nin % 24,5 ve CHP’nin de 21,5 oy oranı ile sıralandığı bir başka anket sonucu için yine Hürriyet gazetesinde yayınlanmıştı. Şimdi de seçim sonucunu yazıyorum: DP % 53’ün biraz üzerinde iken, CHP % 40’ı bulmuştu. MP ise % 3’ü ancak yakalamıştı. DP 408 üyelik alırken; CHP 69 üyede kalmıştı. MP’nin ise sadece tek bir milletvekilliği vardı. Seçim sisteminin azizliği, onu değiştirmemekte ısrar eden CHP’yi vurmuştu!
