Erkek çalışanların askerlik dönemleri geldiğinde, vatani hizmetlerini yerine getirmeleri istisnai haller dışında tüm erkek Türk Vatandaşları için bir zorunluluktur.
Nitekim askerlik hizmeti en önemli vatandaşlık görev ve haklarından birisidir.
Muvazzaf askerlik hizmeti ile bedelli askerlik hizmeti arasında İş Hukuku bakımından herhangi bir farklılık söz konusu değildir. Diğer bir ifadeyle, erkek çalışanın uzun dönem askerlik veya bedelli askerlik yapması İş Kanunu açısından bir farklılığa yol açmamakta, işçiler aynı haklara sahip olmaktadırlar.
Askerlik nedeniyle iş sözleşmesini fesheden işçinin, 1475 sayılı mülga İş Kanunu'nun yürürlükte olan 14'üncü maddesi uyarınca, bir yıl ve üzeri kıdem süresi var ise kıdem tazminatı hakları bulunmaktadır.
Bu husus Yargıtay kararlarında da "Askerlik sebebiyle iş sözleşmesini fesheden işçinin kıdem tazminatı hakkı bulunmaktadır." şeklinde ifade edilmektedir (Yargıtay 22. HD. 25.06.2019 gün, 2017/23009 E, 2019/14054 K.).
İş sözleşmesini askerlik nedeniyle fesheden çalışanın işten ayrılış kodu "12 – Askerlik" olarak bildirilecektir.
Askerlik nedeniyle işten ayrılan işçinin, askerlik sonrasında aynı işyerinde çalışmak için işverene başvurma hakkı bulunmaktadır.
4857 sayılı İş Kanunu'nda bu hak, "Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçiler bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek istedikleri takdirde işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır." şeklinde hüküm altına alınmıştır.
İşverenin işçiyi yeniden işe alma yükümlülüğünün doğması hususunda aranan şartlar aşağıdaki gibidir:
İşçinin talepte bulunması, işverenin yeniden işe alma yükümlülüğü bulunması için işçinin askerlik/kanuni ödevin sona ermesinden itibaren 2 ay içerisinde işverene işe tekrar girmek istediğini söylemesi işe başlama yönünde talepte bulunması gerekmektedir.
Çalışanın önceden çalıştığı işyerinde veya işverenin farklı bir işyerinde çalışanın eski işinde boş pozisyon bulunması veya çalışanın niteliklerine göre yapabileceği başka bir işin bulunması gerekmektedir.
İşveren açısından işçiyi yeniden işe alma yükümlülüğünün doğması için işçinin eski işi veya benzeri işte boş yer bulunması gerekmektedir.
İlgili pozisyonda boş yer bulunmadığı durumda işverenin işten ayrılan işçi için işe alma yükümlülüğü doğmayacaktır.
Çalışana farklı bir pozisyonda veya aynı işverene ait farklı bir işyerinde pozisyon teklif edilmesi ve çalışanın bu pozisyonu reddetmesi, işverenin çalışanı işe başlatması yükümlülüğünü ortadan kaldırmamaktadır.
İşveren aranan şartlar bulunması halinde çalışanın işe başlatmazsa, bu durumda çalışana üç aylık ücret tutarında tazminat ödemekle yükümlü olacaktır.
Tazminatın doğmasında belirleyici olan olgu; aranan şartların, başka bir ifadeyle boş pozisyonun, bulunup bulunmadığı olacaktır.
Kanun askerlik veya kanuni bir ödev nedeniyle işten ayrılan işçinin tekrar işe alınması konusunda işverene bir yükümlülük getirmiş ancak yükümlülüğü yerine getirmeyen işverene işçi tarafından işe alınma/işe iade yönünde bir dava hakkı tanınmamıştır.
İş Kanunu yalnızca aranan şartlar bulunduğu halde işe alınmayan işçi için 3 aylık tazminat yaptırımına hükmetmiştir.
