ABD’de öyle bir siyasi ve mali çıkmaz var ki, anlamak ve anlatmak zor. En kısa haliyle: Bu gidişle ABD devleti parasızlıktan kepenk kapatacak, memuruna maaş veremeyecek. Millet eve gidecek... Her hafta için sadece bir gün ücret alacak... Ve bu iş 1 Mart’ta başlayacak.
Olayın geçmişi 2011’e gidiyor. O zaman da ABD siyaseten Demokrat-Cumhuriyetçi bölünmüş ve bütçe ve borç tavanı konusunda itişiyordu. Sonra bu itişme sonucu ABD, dünyada en yüksek kredi notu olan AAA’yı kaybetti... Tam o sırada ABD siyaseti dedi ki: Çok şahane bir bütçe yapalım. Masraf zaten gelirden fazla... Eğer böyle bir bütçe yapamazsak, bizim yapamadığımız kısıntılar otomatik 1 Mart 2013’te başlasın... Yani otomatik kısıntı baskısı altında siyaset hesapta anlaşacak ve daha az masraflı ve daha etkin bir bütçe yapacaktı... Sonra zaman geçti, köprülerin altından sular aktı ve geldik bugüne. Siyaset, değil anlaşmak, birbiriyle konuşmuyor bile... Demokrat Başkan Obama, Senato’da çoğunluk Demokrat. Temsilciler Meclisi’nde muhalefet Cumhuriyetçi çoğunluk. Ve sonuç siyasi kilitlenme...
Anlaşmadıkları için 1 Mart’tan başlayarak hergün, her hafta bütçeden birşeyler kesilecek. 1 Eylül’e dek 85 milyar dolar kesinti olacak. 85 milyar aslında ABD bütçesinde devede kulak, yüzde 2’ye denk geliyor. Sonra 1 Eylül’de yeni mali yıl başlayacak, bir 500 milyar da o zaman kesilecek. Kesintiler 10 yıla yayılmış durumda, ama bu ilk miktarlar, düşük olsa da can yakacak.
Bu kesintilerle ABD Savunma Bakanlığı’nın 800 bin memurunu aşamalı olarak eve zorunlu izne yollaması söz konusu. Askeri personel bundan muaf, ama kesinti var diye sivillere ‘size para veremiyorum, işe gelmeyin’ diyecek. Evde oturana ücret de yok. Bir hafta çalışmayana tek gün ücret veriyor ve bu iş 6 aya kadar uzayabiliyor. 85 milyara bakınca, bunun yarısı savunma bütçesinden kesilecek.
Eve ekmek götürmek için adam çalışmak zorunda. Devlet -Çalışmanı istemiyorum- diyor. İşten çıkartmıyor, ama koca hafta için birgün ücret ödüyor... O ücreti alamayan harcama yapamıyor. Birey harcama yapmayınca genel ekonomi tıkanmaya başlıyor. Bir yandan da büyümenin düşmesi söz konusu.
Devletin -zorunlu kesinti- diye parayı kesmesiyle ABD çapında etkiler yaşanacak. Örneğin, bazı eyaletlerde çocuklara zorunlu aşılama kampanyası yapılamayacak. Öğretmenler işten çıkartılacak, okullarda eğitim olmayacak. Yaşlılara yemek veren yerler kapanacak. Yoksul öğrencilere okul bursları kesilecek. Doğal parklar kapanacak, park görevlileri eve yollanacak. Meteoroloji dairesi uydu atacaktı, atamayacak. Nasa bütçesi de kesiliyor. Mars’taki aracı kapatma noktasına gelmeyecekler ama bazı hizmetler duracak. Emniyet, havaalanı güvenliği, maliye teftiş işlerinde memurlar kısmen eve yollanacak. Bazı dış yardım kalemleri ve Dışişleri Bakanlık yurt dışı harcamaları da kesintiden etkilenecek. Savunma Bakanlığı -Benden kıstıklarınız, ulusal güvenlikte zaaf yaratacak- diyor...
Ama otomatik-deyince akan sular duruyor. ‘Bir yolunu’ bulmak yok, ‘Ek ödenek’ yok, ‘Örtülü ödenekten telafi’ yok... Yani ABD devleti bazı kalemlerde kendi kendini rafa kaldıracak.
Bu durum eskiden de yaşandı ama siyaset o zamanlarda hatadan döndü, kesintiler birkaç gün sürdü... Şimdi siyaset inatlaşıyor. Karşılıklı uzlaşma zemini yok. Çünkü ABD maliyesini kurtarmanın yolu artık harcamayı kısmaktan ve geliri-vergiyi artırmaktan geçiyor. İki parti de bu kesintiyi ve gelir artırmayı hangi kesimlerin yapacağında anlaşamıyor. Demokratlar yoksulları destekliyor ve devlet eliyle bu kesimlere yönelik harcamayı tercih ediyor. Cumhuriyetçiler ‘zengin partisi’ olduklarından kendi yandaşlarının daha fazla vergi ödemesini istemiyor. Bu verginin diğer kesimlere ‘yardım’ olarak gitmesinden rahatsızlar.
Gelir dağılımı bozuk, krizin etkileri sürüyor, ABD bütçesindeki delik büyük ve Amerika siyaseten kilit. Sosyal Güvenlik, Savunma ve Sağlık Sigortası her biri bütçenin yüzde 20’lik bölümlerini götürüyor... Avrupa’daki gibi borçla yapay refah yaratılmıştı, şimdi alışılanı sürdürmek mümkün değil. Borcun ödenmesi ve ekonominin canlanması gerekiyor. Ama siyaset tıkalı, birbiriyle konuşmuyor. twitter.com/selimatalayny
