Fergani'den uzayda yeni inşa planı! ABD'nin dünyadaki tekeli kırılacak

Eski NASA Astrofizikçisi Dr. Umut Yıldız, 14 Ocak'ta uzaya fırlatılan Türk uydularının özelliklerini ve bu fırlatmanın önemini konu alan bir analiz kaleme aldı.

Türkiye'nin uzay ekosistemi için ürettikleri her geçen gün gelişiyor ve büyüyor. Türkiye'nin 1994'de Türksat uydularıyla başlayan uzay serüveni bugün farklı amaçlarda, farklı yörüngelere gönderilen birbirinden farklı uydularla devam ediyor. Zaman içinde kamu kurumlarının ardından Türkiye'de sivil uzay şirketleri de dünya trendlerine paralel bir şekilde büyük işler yapmaya başladı. 14 Ocak 2025'te fırlatılan SpaceX'in Transporter 12 görevinde Türkiye'de sivil olarak üretilen 8 uydu uzaya gönderildi.

Önce Transporter görevinin ne anlama geldiğiyle başlayalım. SpaceX, normalde büyük uyduları tek seferde uzaya gönderir. Örneğin, Türksat 5A, 5B ve 6A bu şekilde rokette tek başlarına uzaya gönderilmişti. Ancak artık bazı uyduların gereksinimleri ve teknolojileri onları çok küçük boyutlarda hazırlamaya olanak sağladığından bu tarz uyduların boyutları bir pantolon cebine sığabilecek kadar küçüldü. Dolayısıyla, SpaceX bu kadar küçük uyduları uzaya götürmek için bir nevi yolcu otobüsü hizmeti başlattı. Yani tek bir roketin içine birbirinden farklı boyutlarda ve amaçlarda onlarca uydu yerleştirilip, fırlatılıp, uzayda belli bir yüksekliğe ulaştırılabiliyor. Bu uydular daha sonra 10 saniye gibi kısa aralıklarla teker teker yörüngeye bırakılıyor. Böylece dev uydu yapma durumu olmayan özel şirketler de uzaya uydu gönderebiliyor.

Transporter 12 misyonuyla toplam 131 uydu uzaya gönderildi. Bu uyduların 8 tanesi dördü Plan-S'nin Connecta 5, 6, 7, 8 uyduları, Fergani'nin FGN-100-d1 uydusu, Hello Space'in Skylink 1 ve 2 uyduları ve İTÜ'nün PAUSAT-1 uydusu olmak üzere Türkiye'de üretildi.

- PLAN-S'NİN UZAYDAKİ TİCARİ UYDULARI

Ankara'da 2021'de kurulan ve 3 sene gibi kısa bir sürede kendi uydularını neredeyse tamamen yerli olarak yapabilen Plan-S, Transporter 12 göreviyle birlikte uzaydaki uydu sayısını toplam 13'e çıkardı. İlk 5 tanesi test uydusu olan uyduların son gönderilen 8 tanesi ise Nesnelerin İnterneti yani ticari IoT iletişim uyduları olarak tasarlandı.

Şirketin ana hedefi karasal internetin olmadığı veya kısıtlı olduğu bölgelerde IoT cihazları için özelleştirilen teknolojilerle veri iletimini uydudan sağlayarak kullanıcıya iletmektir. Uydular 500 kilometre yükseklikte yakın yörünge uyduları olduğu için Dünya'nın çevresindeki bir turunu 90 dakika gibi kısa bir zamanda dolanıyor. Dolayısıyla, gökyüzünde kafamızı kaldırdığımızda uydunun birisi ufuktan görünmeye başladıktan sonra yaklaşık 10 dakika içerisinde ufkun öteki tarafından batıyor. Böylece yerde toplanan veri bu kısa süre içinde uydu geçerken transfer ediliyor ve uydu herhangi bir yer istasyonuna ulaştığında sensörlerden topladığı verileri Dünya'ya geri indirerek kullanıcıya ulaştırıyor.

Plan-S, bir uydu takımı kurmak istediği için şimdiki planlara göre her 3 ayda 4 uydu fırlatarak önümüzdeki birkaç yıl içinde yörüngedeki uydu sayısını 200'e çıkarmayı hedefliyor. Plan-S, yörüngeye gönderdiği ilk 4 uyduyla Dünya'daki aynı noktasının üzerinden 2 kez geçerken şimdi 8 uyduyla günde 4 kez geçecek. Plan-S yörüngede 200'den fazla uydusu olduğunda her yarım saatten daha kısa sürede üzerimizden bir uydunun geçeceği bir konfigürasyona hazırlanıyor.

-FERGANİ UZAY'IN İLK UYDUSU: FGN-100-D1

Fergani Uzay'ın uzaya gönderilen ilk uydusu FGN-100-d1, 100 kilogram ağırlığında ve mikro uydu sınıfına ait bir uydu. Bu uydu şirketin uzaya fırlatılan ilk uydusu olması sebebiyle bir test uydusu olsa da Fergani Uzay'ın ana amacı gelecekte takım uydulardan oluşan bir küresel konumlama sistemini inşa etmektir. Küresel konumlama sistemi (GNSS) bizim akıllı telefonlarımızda sürekli kullandığımız GPS uydularının genel adıdır.

GPS uyduları ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Savunma Bakanlığı tarafından fonlanarak askeri amaçlarla üretilse de; günümüzde bütün dünyaya ücretsiz hizmet sağlayan bir uydu takımıdır. Bu noktada, GPS servisi ücretsiz olduğu için kuralları ABD Savunma Bakanlığı koyar ve istediği bir zamanda kapatabilir. Dolayısıyla, bazı ülkeler ABD bağımlılığını azaltmak için kendi küresel konumlama sistemlerini üretip uzaya gönderdi. Avrupa Birliği (AB) ülkeleri, Rusya, Çin, Hindistan bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Dolayısıyla, Türkiye'nin de bu konuda tam bağımsız olması için kendi GNSS uydularını üretmesi gerekiyor. Fergani Uzay, Milli Uzay Programı'nın bir parçası olarak tanımlanan bu projeyi gelecekte onlarca uydu göndererek gerçekleştirecek.

- HELLO SPACE'İN SKYLİNK UYDULARI

Aynı roketin yüklerinden ikisi de Hello Space isimli bir Türk firmasına ait pocketcube adı verilen 5 cm x 5 cm x 10 cm boyutlarındaki Skylink-1 ve Skylink-2 uydularıydı. Hello Space, yıllar önce Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi öğrencilerinin yaptığı ve uzaya gönderdiği Grizu-263 adlı uydunun ardından kurulan bir girişimdi ve 2021'de bir yatırımcıyla desteklenip IoT uydu takımı oluşturmak üzere kurulmuştu. Şirketin ilk uydusu İstanbul 11 Temmuz 2023'te uzaya gönderilmiş ve 31 Mart 2024'te de görevi sonlanıp Dünya'ya düşmüştü.

Dünya'dan 500 kilometre uzaklıktaki yörüngede oluşturmayı planladığı uydu ağıyla tarım, hayvancılık, çevre, ulaşım, taşımacılık ve benzeri pek çok sektörde hizmet verecek olan IoT cihazlarının uydular üzerinden haberleşmesini sağlayabilecek bir altyapının oluşturulması amacıyla kurulan HelloSpace; Türkiye'nin nadir sivil uzay inisiyatiflerinden birisi olarak gelecek vaat ederken şirket Skylink uyduları bitirilip SpaceX'e yollandıktan sonra kapandığını açıkladı. Aslında SpaceX, Transporter 12 görevini Eylül 2024'te gerçekleştirecekti ancak görev gecikmeler nedeniyle Ocak 2025'e kalınca uydular da uzaya fırlatıldı. Uydular şu anda kendilerinden beklenen görevi yapamayacak olsalar da uzayda dolanmaya devam edecek.

- İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİNİN PAKİSTAN İLE GELİŞTİRDİĞİ PAUSAT-1

Transporter 12 göreviyle uzaya fırlatılan 8. uydumuz İTÜ Uzay Sistemleri Tasarım ve Test Laboratuvarı (İTÜ-USTTL) tarafından üretilen PAUSAT-1 de 500 kilometre yükseklikteki yörüngesine yerleşti. Fırlatma sonrası uydunun ilk telemetri verileri İTÜ Uydu Haberleşme ve Uzaktan Algılama Uygulama ve Araştırma Merkezi (İTÜ-UHUZAM) yer istasyonundan alındı. İTÜ ile Pakistan Hava Üniversitesi arasındaki işbirliği kapsamında tasarlanıp geliştirilen 1,5 çözünürlüklü yer gözlem uydusu olan PAUSAT-1, 24 kilogram ve 16U büyüklüğünde.

Türkiye'nin Milli Uzay Programı'nın önemli bir adımı olarak ülkemizde üretilen bu uyduların uzaya fırlatılması ülkemizin uzayda büyüyen varlığı açısından bir dönüm noktası niteliğindedir. Bu süreçte sivil ve özel uzay şirketlerinin varlığı Türkiye'nin uzay ekosistemindeki rolünü daha da güçlendiriyor. Bu noktada, gelecekte çok daha fazla uydunun ülkemizde tamamlanması ve fırlatılması en büyük temennilerimiz arasındadır.

Bizi Takip Edin