Sosyal güvenlik, gelirleri ne olursa olsun, ülkede yaşayan herkesin, toplum huzurunu ve refahını bozma tehlikesi olan, sosyal risklerin verdiği zararlardan, bir "insan hakkı" ve esas itibarıyla bir "devlet görevi" olarak primli ve/veya primsiz rejimlerin kullanılması suretiyle kurtarılmasını amaçlayan bir sistemdir.
Sosyal güvenlik olgusunu primli rejim ve primsiz rejim olmak üzere iki ana başlık altında incelemek mümkündür.
Sosyal sigorta, belirli koşulları taşıyan fertlere, sosyal ve fiziki risklere karşı sosyal güvence sağlayan, katılımı zorunlu olan ve sağladığı hizmetlerden yararlanılmak için prim ödenmesi gereken bir sosyal güvence sistemidir.
Örneğin, sigortalı çalışmanın karşılığında, şartlar sağladıktan sonra emekli aylığına hak kazanılmaktadır.
Ancak şartları sağlayamayan ve ileri yaşlara gelen sigortalılar için prim iadesi gündeme gelebilmektedir.
Zaman zaman sigortalılar ileri yaşa gelmeleri ve çalışma hayatına son vermelerinden dolayı prim günlerini tamamlama ve emeklilik imkanlarının kalmaması nedeniyle primlerini iade alma yolu aramaktadırlar.
Sosyal Güvenlik Kurumundan alınacak prim iadesini iki şekilde açıklamak mümkündür.
Birincisi "Tavanı Aşan Primlerin İadesi" iken,
İkincisi ise "Yaşlılık ve Ölüm Toptan Ödemesi"dir.
Bu haller dışında prim iadesi yapılmamaktadır.
Sigorta Primine Esas Aylık Kazancın Üst Sınırını Aşan Primlerin İadesi
2024 yılı için geçerli olan sigorta primine esas aylık kazancın üst sınırı (SGK Tavanı) 150.018,90 TL'dir.
Sigortalının birden fazla işyerinde geçen çalışmaları varsa, bu işyerlerinden Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilen aylık kazançları toplamı sigorta primine esas aylık kazancın üst sınırını aşıyorsa ve bildirimlerin üzerinden 10 yıllık zaman aşımı süresi geçmemiş ise sigorta primine esas aylık kazancın üst sınırını geçen tutarın "işçi hissesi" sigortalının yazılı dilekçeyle talebi halinde kendisine iade edilmektedir.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun 82'nci maddesine göre, sigortalıların birden fazla işte çalışması nedeniyle ödenen primler toplamının, prime esas kazanç üst sınırını aşması halinde, aşan kısmın tamamının sigortalının talebi üzerine en geç talep tarihini takip eden ay içinde, işçi hissesi oranında sigortalıya defaten geri ödeneceği öngörülmüştür.
Sigorta primine esas aylık kazancın üst sınırı aşan sigorta primi işçi hissesinin iade edilebilmesi için işçinin Sosyal Güvenlik Kurumuma dilekçe ile talepte bulunması gerekmektedir. Dilekçe ile talepte bulunulmadığı durumda SGK kendiliğinden ödeme yapmayacaktır.
Yaşlılık ve Ölüm Toptan Ödemesi
Zaman zaman primini ödemiş olan sigortalıların, ileri yaşa gelmeleri ve çalışma hayatına son vermelerinden dolayı prim günlerini tamamlama ve emeklilik imkanlarının kalmaması nedeniyle primlerini iade alma yolu aranmaktadır. Buna toptan ödeme denilmektedir.
Sosyal Güvenlik Kurumundan prim iadesi talep etmenin ikinci yolu, emeklilik için yaş şartını doldurduğu halde (2008 öncesi işe girenlerde 60, 2008 sonrası işe girenlerde 65 yaş) sigortalının prim ödeme gün sayısı toplamının emekli maaşı bağlanması için yeterli olmaması halinde geçerlidir.
Bu durumda sigortalının emekli olma ihtimali olmadığından sigortalı adına yatırılan uzun vadeli sigorta kollarına ilişkin primin (yaşlılık, malullük ve ölüm sigortası) tamamı (bildirilen SPEK tutarının %20'si) sigortalıya talebi halinde toptan ödeme olarak verilmektedir.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nu sadece sigortalı kadın ise 58, erkek ise 60 yaşında olmasına karşın primi emekli olmaya yetmeyenlere toptan ödeme yapılmasına ilişkin imkanı düzenlemiştir. Dolayısıyla bu yaş şartını sağlamayan kadın ve erkek sigortalıların yaşlılık toptan ödemesi alma imkanları bulunmamaktadır.
5510 sayılı Kanunun 31'inci maddesine göre yaşlılık toptan ödemesi, Kanunun 4/1-(a), 4/1-(b) ve bu Kanuna göre ilk defa 4/1-(c) bentleri kapsamında sigortalı olanlardan,
Çalıştığı işten ayrılan, işyerini kapatan veya devreden,
Yaş şartını (kadınlar için 58, erkekler için 60 yaş) doldurduğu halde malullük ve yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanamayan, sigortalılara yapılacaktır.
Örneğin, 60 yaşını tamamladığı halde 2951 gün prim ödeme gün sayısı bulunan ve sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı açısından yaşlılık (emekli) aylığına hak kazanamayan erkek sigortalıya talepte bulunması halinde ödenen sigorta primlerinin işçi payı toptan ödeme yapılabilir.
Kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primleri toptan ödeme yoluyla ödenmeyecek ayrıca, sigortalının hizmet borçlanmaları da yaşlılık toptan ödemesine dahil edilmemektedir.
Sigortalıların ölümü halinde hak sahiplerine (eş, çocuk, anne, baba) ölüm toptan ödemesi yapılmaktadır. Sigortalının hak sahipliği şartlarını taşımaları halinde eşine, çocuklarına, anne ve babasına hisseleri oranında verilecektir. Ölüm toptan ödemesi yapılabilmesi için, eş, çocuk, anne ve babaya ölüm aylığı bağlanmasında aranan şartların mutlaka yerine getirilmiş olması gerekmektedir.
Aksi durumda ölüm toptan ödemesinin yapılmasına imkan bulunmamaktadır.
