Ayran: Sedef sanatı ince bir marangozluktur

Türkiye’nin ilk kadın sedefkarı olan Fatma Ayran, usta usta gezip “Çırak lazım mı?” sorusuyla kendine çalışacak bir atölye aramış. Zorlu geçen öğrenme sürecinde üç ay ustası sadece zımpara yaptırmış. Ustalık eserini yapması ise tam üç yılını almış. Eserlerine imza atmayacak kadar da mütevazı olan Ayran “Hiçbir vakit bir usta ‘Usta oldum’ dememeli. İnsan, ben oldum dememeli ki kendini ögrenmeye kapatmasın” diyor. Henüz 20’li yaşlarında olan bu genç usta ile sanata nasıl gönül verdiğini konuştuk. 

Bu sanata ilginiz nasıl başladı?

Küçük yaşlarda başladım. Tezhib eğitimimi Hatice Aksu ve Münevver Uçar’dan daha sonrasından da Hat Sanat eğitimini Hattat Abdullah Gün’den aldım. Daha öncesinde müzehhibe Hatice Aksu‘nun yanında çalışıyordum. Onunla birlikte Kültür Bakanlığı’nın düzenlemiş olduğu etkinliklere katılıyorduk. Yan standımızda hep bir sedef ustası oluyordu. Bir gün benim de sedeften bir parça kesme fırsatım oldu. Sedefi işledikten sonraki güzelliği, rengarenk olması beni çok etkiledi. Sonrasında sanatı araştırmaya başladım. Araştırma sürecinde, kaybolmaya yüz tutmuş bir sanat olduğunu ve pek az ustasının olduğunu öğrendim. Bir de başlamamdaki en önemli unsur daha önce hiçbir kadın ustasının olmamasıydı. Sonra bir usta bulup “Çırak lazım mı?” sorusu ile sedefe tam anlamıyla başladım.

Zanaatkarların sırrı sabır derler. Çıraklıktan ustalığa geçiş için çok sabrettiniz mi?

Usta-çırak olabilmem için üç ay zımpara yaptırdı. Fakat her an ustamın yanında olduğum ve daha öncesinden de tezhip sanatı hakkında bilgim olması nedeniyle çıraklık dönemim çok uzun sürmedi. Çıraklığım boyunca birçok müzik enstrümanı ve kutu işledim. Daha sonra ustam kalfa oldun dedi ve bir ayna işlememi istedi. Ayna yapımını araştırdım ve hiç yapılmamış bir eser yapmak istedim. Desenleri, işçiligi, malzemesi zengin bir iş olsun istiyordum. Kalfalık işim ve aynı anda ustalık işi olan aynamın yapımı tam üç yıl sürdü. 

Ve ayna ile usta oldunuz…

Bana göre hiçbir vakit “Usta oldum” denmemeli. Çünkü ustalığın sınırı yok. Yani her  yaptığınız iş her müşteri yeni bir şeyler öğrenmenize vesile oluyor. İnsan, ben oldum dememeli ki kendini ögrenmeye kapatmasın. Bu nedenden ötürü hiçbir zaman usta oldum diyemem.

Peki hiç bilmeyenler için sedef sanatını nasıl anlatırsınız?

Sedef sanatı ince bir marangozluk işidir. Bir sürü sanatı bir araya toplar. Tezhip sanatını, hat sanatını, kuyumculuğu, marangozluğu, tasarlamayı birleştirilerek yapılan bir sanat. Sedef, sıcak denizlerin akıntılı sularında tuz, kireç ve fosfordan oluşan kalker bir madde. Beyaz, arusek, çöp, taş, sedef olmak üzere çeşitlenir.

İyi bir sedefkar olmak için neler gerekiyor?

Dikkat edilmesi gereken ilk şey işleyeceğiniz ağacın özelliğini çok iyi biliyor olmanız. Ayrıca işleyeceğiniz ahşabın işlemeden önce kuru olmasına da dikkat etmeniz gerekiyor. Bir diğer önemli nokta da kestiğiniz malzemenin ölçülerinin hatasız olması gerekiyor. Çünkü ölçüde 1mm’lik bir hata bile yapılmış olsa çizdiğiniz desenin simetrisi bozulur. Aynı zamanda tüm Osmanlı sanatları örneğin hat, tezhip gibi tüm sanatlar hakkında bilginiz olması gerekiyor. 

ESERLERİME İMZA ATMAM