İki ülke arasındaki temaslar arttı! Türkiye sınırından Rus askerleri çekilebilir

Azerbaycan Uluslararası İlişkiler Analiz Merkezi Dış Politika Bölüm Başkanı Dr. Cavid Veliyev, ABD-Ermenistan arasında imzalanan Stratejik Ortaklık Anlaşmasının iki ülke ve bölge ilişkileri için ne anlama geldiğini AA Analiz için kaleme aldı.

***

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Ermenistan arasında uzun zamandır müzakere konusu olan Stratejik Ortaklık Anlaşması 15 Ocak tarihinde Joe Biden Başkanlığı döneminin bitmesine 5 gün kala ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ile Ermenistan Dışişleri Bakanı Ararat Mirzoyan arasında Washington'da imzalandı.

Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ve ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken arasında 5 Nisan 2024'te Brüksel'de yapılan toplantıda bu anlaşma gündeme alındı ve ABD ile Ermenistan arasında temaslar hızla artmaya başladı.

Karabağ Zaferi sonrası Azerbaycan ve Türkiye'nin Güney Kafkasya'da artan etkinliği, Rusya-Ukrayna Savaşı ile birlikte Avrasya bölgesinde yaşanan jeopolitik rekabetin Güney Kafkasya'ya yayılması ve Gürcistan'ın Batı'dan uzaklaşması ABD ile Ermenistan arasında temasların artma nedenleri olarak gösterilebilir.

Paşinyan yönetimi, yaşanan bu gelişmeleri bir fırsat olarak görüyor ve bu tür anlaşmalar ile Batı ittifakının bir parçası olmayı hedefliyor. Nitekim, Ermeni Sivil Toplum Kuruluşları'nın (STK) gündeme getirdiği Avrupa Birliği (AB) üyeliği yasa tasarısını parlamento gündemine alan Ermenistan Hükümeti, Kollektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGÖA) üyeliğini de dondurdu. Paşinyan, Avrasya Ekonomik Birliği'nin (AEB) sonuncu toplantısına ise fiziki değil uzaktan katıldı. Bunlarla birlikte, 2024 yılında Erivan havalimanı Zvartnots'dan çıkartılan Rus sınır birlikleri, 1 Ocak 2025 itibarıyla İran-Ermenistan sınırlarını Ermeni sınır birliklerine devretti.

-ANLAŞMADA HANGİ BAŞLIKLAR VAR?

Stratejik ortaklık anlaşması 5 başlıktan oluşuyor, işbirliğinin temel ilkeleri, ekonomik, ticaret, taşımacılık ve enerji alanında işbirliği, savunma ve güvenlik alanında işbirliği, demokrasi, adalet ve kapsayıcılığı kuvvetlendirmek ve kültürler arası işbirliği.

Anlaşmada ABD, bölgesel gelişmeler ve Ermenistan-Azerbaycan arasında normalleşme süreci karşısında dengeyi Ermenistan lehine bozarak Erivan'a desteğini açıkça beyan etti. ABD Ermenistan'ın Avro-Atlantik topluluk ile politik, güvenlik ve sosyal bağlarının derinleştirilmesinden memnuniyet duyduğunu, Azerbaycan-Ermenistan arasında kalıcı barışı ve sınırların 1991 Alma-Ata Deklarasyonu'na uygun belirlenmesini desteklediğini açıkladı. ABD aynı zamanda, Güney Kafkasya'da bölgesel taşımacılık hatlarının devletlerin tam egemenlik ve toprak bütünlüğü ilkeleri çerçevesinde açılması gerektiğini ve Ermenistan ile komşuları arasındaki ilişkilerin normalleşmesini desteklemeyi sürdürme niyetinde olduğunu da ifade etti.

Ekonomik, ticaret, enerji ve taşımacılık başlıklı bölümde ise ABD, Ermenistan'ın Batı merkezli dünya düzenine entegrasyonunu desteklediğini belirtti. Anlaşmada Ermenistan ve ABD'nin, ikili ticaret ve yatırımı artırmak için stratejik fırsatları belirlemeyi amaçladığı ve ayrıca Ermenistan'da iyi işleyen, dayanıklı ve güvenli piyasa odaklı enerji sektörünün gelişmesi için enerji üretim ve tedarikinin çeşitlendirilmesi gerektiği de ifade edildi. Buna, Ermenistan'da sivil amaçlı nükleer enerjinin ve yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesi ve Ermenistan'ın bölgesel ve Avrupa enerji bağlantılarının yer alması da dahildir.

Enerji işbirliği bağlamında taraflar arasında gündemde olan meselelerden biri de nükleer enerji alanında işbirliğidir. Yapılan açıklamada her iki ülkenin de Dışişleri Bakanları tarafların, yaygın olarak "123 Anlaşması" olarak bilinen nükleer işbirliği anlaşması için müzakerelere başladığını teyit ettiler. Basında yer alan haberlere göre, yeni anlaşma ile ABD, Ermenistan'da yeni nükleer santralinin yapımını üstlenecek. Ermenistan'da şu anda işlek durumda olan Metsamor Nükleer Santrali Sovyet yapımıdır ve Rusya tarafından işletiliyor.

Anlaşmanın bu bölümünde dikkat çekici noktalardan biri de ABD'nin bölgesel ulaşım ve iletişim hatlarının açılması için Zengezur Koridoruna karşı Paşinyan yönetiminin ortaya koyduğu "Barış Kavşağı" projesine destek vermesidir. Anlaşmaya göre, ABD ve Ermenistan "Barış Kavşağı" projesine kuvvetli politik ve propaganda desteği vererek, Ermenistan'ın geniş bölgesel taşımacılık hatlarına entegre olması yönünde işbirliği yapmayı amaçlıyor.

-SAVUNMA VE GÜVENLİK İŞBİRLİĞİ

Ankaşmaya göre, Ermenistan ve ABD önümüzdeki yıl içerisinde savunma alanında ikili istişarelerini başlatmak ve Ermenistan ordusuna profesyonel askeri eğitim yoluyla destek sağlamak da dahil olmak üzere savunma ve güvenlik işbirliği programlarının kapsamını genişletmeyi planlıyor.

Taraflar Ermenistan'ın Avrupa-Atlantik kurumlarına entegrasyonunu derinleştirmek amacıyla Ermenistan'ın savunmasını kuvvetlendirmek için güvenlik işbirliği ve reform programlarını genişletmeyi planlıyor. ABD'nin Ermenistan'ın sınır birliklerinin kapasite artımına destek vermek üzere, içişleri ve iç güvenliği sağlamakla sorumlu tüm kolluk kuvvetlerinin eğitimine ve reformlarına destek verme niyetinde olduğu ifade ediliyor. ABD'nin bu desteğiyle birlikte Ermenistan-İran sınırından olduğu gibi, Ermenistan-Türkiye sınırından da Rus askerleri çekilebilir ve ABD etkisi artabilir.

Nitekim ABD, Ermenistan'ın sınır güvenliği kapasitesini artırmak, güvenlik alanında işbirliğini kuvvetlendirmek ve "Eagle Partner" tatbikatları üzerinden barış birliklerinin kapasitesini artırmak için önümüzdeki haftalarda Ermenistan'a bir gümrük ve sınır devriyesi ekibi gönderecek. Ermenistan Savunma Bakanı Suren Papikyan'a göre, bu anlaşma ile taraflar birçok alanda ilerleme kaydedecek. Fakat bu anlaşma Ermenistan'da bazı uzmanlar tarafından Ermenistan'a güvenlik garantisi vermediği, askeri yardımın yapılmasını öngörmediği, silah transferi ve satış vaadinde bulunmadığı ve Ermenistan'da askeri üs kurmasını kapsamadığı için eleştiriliyor.

15 Ocak'ta Ermenistan Parlamentosunun Ekonomik İşler Komitesi anlaşmayla eş zamanlı olarak, Ermenistan-ABD gümrük kurumları arasında Haziran 2024'te imzalanan karşılıklı yardımlaşma anlaşmasını onayladı. Ermenistan Devlet Gelir Komitesi Başkan Yardımcısı Rafael Gevorgyan anlaşma ile gümrük geçişlerinin iyileştirilmesi için ABD ile Ermenistan arasında işbirliği yapılacağını belirtti. Bu ise Ermenistan sınırlarında olduğu gibi, gümrük geçişlerinde de ABD'nin etkisini artıracaktır. Bu süreç, Ermenistan'ın komşuları ile sınırlarında, Ordu Komutanları ve Kolluk Kuvvetleri yöneticilerinin atamalarında ve subay yetiştirilmesi sürecinde ABD'nin dolaylı kontrolünün olacağı anlamına geliyor.

Bu anlaşma eski ABD Başkanı Joe Biden başkanlığının son döneminde imzalansa da yeni ABD Başkanı Donald Trump döneminde de uygulanacaktır. Nitekim Ermeni basınında yer alan iddialara göre, ABD'deki başkanlık geçiş sürecinde imzalanan bu anlaşmada iki başkanın da dolaylı rızası bulunuyor.

Bunlara ek olarak anlaşmanın, "Demokrasiyi, Adaleti ve Kapsayıcılığı Güçlendirmek" başlıklı bölümünde, Azerbaycan toprak bütünlüğü ve egemenliğini ihlal eden ifadeler bulunuyor. ABD'nin, Dağlık Karabağ'da kaçkın ve yerinden edilmiş kişilere destek vermeyi planlaması, Azerbaycan'ın Karabağ bölgesine yönelik egemenliğinin ihlali anlamına geliyor. Sonuç olarak, bu anlaşma sadece iki ülke arasında ilişkileri ilgilendirmiyor. Nitekim anlaşmada yer verilen işbirliği alanları bölge devletlerinin özellikle Azerbaycan ve Rusya'nın da oldukça tepkisini çekti. Öte yandan bu anlaşmada Türkiye ve Azerbaycan'ın bölgesel projeleriyle çatışan başka planlara yer verilmesi de dikkat çekicidir.

[Dr. Cavid Veliyev, Azerbaycan Uluslararası İlişkiler Analiz Merkezinde Dış Politika Analizi Bölümü Başkanıdır.]

*Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editoryal politikasını yansıtmayabilir.