ABD, AUKUS projesinden sonra Çin'e karşı ''Quad'' ittifakını da güçlendirme arayışında

"Asya NATO"su nitelendirilmelerinin de yapıldığı Quad'ı oluşturan dört ülkenin liderleri, ABD'nin başkenti Washington'da Beyaz Saray'da ilk yüz yüze zirvede bugün bir araya gelecek.

Quad oluşumunun 2017'de revize edilmesiyle liderler seviyesinde görüşmeler aşamasına gelen söz konusu ittifakın Asya'da Çin'e karşı oluşturulan askeri bir blok niteliği taşıdığı kaydediliyor.

Pekin yönetiminin bölgedeki faaliyetlerini frenleme çalışmalarının son somut adımı olarak görülen Quad'ı kuran dört ülke, ilk olarak 2004'teki Hint Okyanusu'ndaki deprem ve tsunami felaketinin ardından insani yardım faaliyetleri kapsamında "Tsunami Çekirdek Grubu" adı verilen bir yapı etrafında buluştu.

Afet bölgesindeki insani yardım çalışmalarının ardından bu oluşum, bölgesel meseleler etrafında bir araya gelmeyi sürdürürken Ağustos 2007'de Bengal Körfezi'nde Singapur'un da katılımıyla Malabar 07-02 deniz tatbikatını düzenledi. Söz konusu tatbikat, ittifakın askeri bir nitelik kazanması olarak yorumlandı.

Pekin yönetimi, Çin'i çevreleme faaliyetleri doğrultusunda oluştuğunu iddia ettiği Quad'ın, askeri nitelikte bir yapıya bürünmesi ve bölgedeki askeri girişiminden rahatsız olarak buna tepki gösterdi.

- Quad ittifakında yaklaşık 10 yıllık duraklama

Quad ittifakındaki siyasi liderlerin değişmesi, söz konusu ittifakın yaklaşık 10 yıllık duraklama dönemine girmesine sebep oldu.

İttifakta, Eylül 2007'de Japonya'da Başbakan Abe Şinzo'nun yerini, Çin'e yakınlığıyla bilinen Yasuo Fukuda'nın alması duraklama döneminin başlangıcı olarak görülüyor.

Bölgedeki siyasi figürlerin değişimi ittifak karşıtı rüzgarları beraberinde getirirken dönemin Hindistan Başbakanı Manmohan Singh'in Ocak 2008'deki Çin ziyaretinin ardından en büyük önceliğinin Çin ile ilişkilerin geliştirilmesi olduğunu açıklaması, ardından da Avustralya'da 2007'de başbakanlık koltuğuna oturan Kevin Rudd'un Şubat 2008'de Quad'dan çekilme kararı girişimini sekteye uğrattı.

Duraklama süreci olarak nitelendirilen 2007-2017 döneminde, söz konusu ülkeler askeri alanda irtibatlarını ve iş birliğini sürdürse de 2017'ye kadar kayda değer bir gelişme yaşanmadı.

- Çin'in artan etkisiyle diyalog forumu askeri ittifaka dönüştü

Üye ülkelerdeki siyasi değişikliklerin etkisiyle yaklaşık 10 yıllık duraklama dönemine giren Quad ittifakının, Çin'in 2015'ten itibaren belirginleşen etkisinin ardından 2017'te revize edilerek askeri bir niteliğe büründüğü kaydediliyor.

İttifakın öncüsü kabul edilen Abe Şinzo'nun 2012'de tekrar Japonya başbakanı olarak göreve başlaması ve Çin karşıtı politikalarıyla bilinen eski ABD Başkanı Donald Trump'ın girişimleriyle ittifaka yeniden can suyu verildi.

Quad'ın tekrar canlandırılması faaliyetleri kapsamında, ilk işaret fişeği eski ABD Dışişleri Bakanı Rex Tillerson ve eski Japonya Dışişleri Bakanı Kono Taro'nun, Ekim 2017'de Quad'ın toplanmasını önermesiyle atıldı.

Çin'in etkisini kırmayı amaçladığı ifade edilen Quad'ın ikinci dönemi ise 12 Kasım 2017'de Manila'daki Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN) zirvesi sırasında dışişleri bakanı yardımcısı seviyesinde katılımın gerçekleştiği Quad toplantısıyla başladı. Söz konusu toplantıda bölgesel konular ele alınırken üye ülke dışişleri bakanlarının 2 yıl arayla toplanması kararlaştırıldı.

Quad'ın yeni döneminde ilk dışişleri bakanları zirvesi Eylül 2019'da New York'ta gerçekleştirilirken burada Açık ve Serbest Hint-Pasifiği vurgusu yapıldı.

Çok farklı alanlarda konuların ele alındığı Quad ittifakının 2020'deki gündemi ise yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını olurken burada Malabar tatbikatına 2007'den sonra ilk kez Avustralya'nın katılacağı açıklandı.

Bölgesel gerilim yükselmeye devam ederken Quad üyesi ülkeler Avustralya, Hindistan, Japonya ve ABD deniz kuvvetleri, 3-6 Kasım 2020'de ittifakın en büyük tatbikatı olan Malabar tatbikatını düzenledi.

Uzmanlar söz konusu tatbikatı, Hint-Pasifiği'nde Pekin yönetiminin etkisini kırma girişiminin en somut adımı olarak nitelendirirken Çin basını ise tatbikatı "Çin'in yükselişini durdurmayı amaçladığı ve bölgesel istikrar için risk oluşturduğu" şeklinde gördü.

Quad ittifakı, askeri adımlarının yanı sıra siyasi olarak da faaliyetlerini artırırken 18 Şubat 2021'de, 2017'den itibaren bakan düzeyinde düzenlediği üçüncü toplantısını yaptı.

Görüşmelerde, salgın ve iklim değişikliği konuları öne çıkarken, Myanmar'daki siyasi gelişmeler, Hint-Pasifik bölgesi için seyahat serbestisi dahil iş birliğini güçlendirme konuları ele alındı.

Öte yandan 12 Mart 2021'de çevirim içi yapılan zirvede liderler ilk kez bir araya gelirken Hindistan Başbakanı Narendra Modi, ittifak üyelerinin "geçmişten daha yakın olacağı" açıklamasında bulundu.

ABD Başkanı Joe Biden ise zirvede yaptığı konuşmada ittifaka olan bağlılığını yineleyerek Hint Pasifiği'nde uluslararası hukukun hakim olması gerektiğini belirtirken "önümüzde büyük bir gündem var" değerlendirmesinde bulundu.

Quad ittifakının bölgesel etkinliği ve Çin'in nüfuzunu frenlemede etkisi son günlerin en ilgi çekici konuları arasında yer alırken analistler, Quad'ın Çin'e karşı beklenen caydırıcı etkiyi gösteremeyeceği fakat bir denge unsuru olabileceği üzerinde duruyor.

Öte yandan, yeni bir cephe olarak görülen Quad ittifakı ve Çin mücadelesinin, Hint Pasifik bölgesinde istikrarı bozabileceğinden endişe ediliyor.