Toplu sözleşmelerden mutabakat çıktı

Toplu sözleşme müzakerelerinde elde edilen kazanımları sadece 6 aylık zam dilimlerinden ibaret saymamak gerekir. Ayrıca 11 hizmet kolunun tamamında yetkili olan Memur-Sen'e bağlı sendikalar imzaladıkları hizmet kolu sözleşmeleriyle önemli kazanımlar elde etti.

Tarkan Zengin / AYBÜ Öğr. Gör.

Milyonlarca kamu çalışanını ilgilendiren memur toplu sözleşmeleri ile kamu kesimi işçi toplu iş sözleşmeleri nihayetlendi. Türk-İş ve Hak-İş konfederasyonları ile Hükümet arasında 11 Ağustos 2021 tarihinde imzalanan "2021 Yılı Kamu Toplu İş Sözleşmeleri Çerçeve Protokolü" ile 700 binden fazla işçinin alacağı ücret zamları ve diğer kazanımları belirlendi. Memur-Sen konfederasyonu ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı arasında 23 Ağustos 2021 tarihinde imzalanan "6. Dönem Toplu Sözleşme" ile de memur, memur emeklisi, evde bakım ücreti alanlar, 65 yaş ve engelli aylığı alan yaklaşık 7 milyon kişinin zamları belirlendi. Toplu sözleşme müzakerelerinde elde edilen kazanımları sadece 6 aylık zam dilimlerinden ibaret saymamak gerekir. Ayrıca 11 hizmet kolunun tamamında yetkili olan Memur-Sen'e bağlı sendikalar imzaladıkları hizmet kolu sözleşmeleriyle önemli kazanımlar elde ettiler.

Uzlaşmacı yaklaşım

21 Nisan 2021 tarihinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'na getirilen Prof. Dr. Vedat Bilgin'in masasında bekleyen en önemli konulardan olan işçi ve memurların toplu sözleşme müzakereleri mutabakatla sonuçlandı. Bakan Vedat Bilgin'in sendikal hareketi ve çalışanların sorunlarını çok yakından bilmesi ile uzlaştırıcı yapısının da müzakerelerin mutabakatla sonuçlanmasında önemli katkısı olmuştur. Milyonlarca çalışanı ilgilendiren toplu sözleşme sürecinin masada bitmesi son derece önemli. Toplu sözleşmelerde sosyal taraflar arasında bir mutabakata varılması demek tarafların her talebinin gerçekleştiği anlamına gelmez. Bütün taleplerin bir dönem toplu sözleşmede yer alması da uygulamada karşılaşılan bir husus değil. Nitekim 58 yıldır toplu iş sözleşmesi yapan işçilerde halen bazı talepler tekraren gündeme getirilirken daha önce olmayan yeni talepler de ortaya çıkıyor. Toplu pazarlık stratejisi içerisinde çalışanların tekliflerine yaklaşıldığı ölçüde anlaşma yapılması doğaldır. Bu çerçevede kamu işçileri ve memur toplu sözleşmelerinde genel bir memnuniyet olduğu görülmektedir. Herkesi memnun edecek bir toplu sözleşme yapmak ise mümkün değildir.

Değersizleştirme çabası

Salgında canları pahasına önemli bir mücadele veren kamu çalışanlarının, salgının etkisiyle dünyada ve ülkemizdeki meydana gelen sorunlar nedeniyle alım gücü azaldığı için beklentileri artmıştı. Bu nedenle beklentilerinin karşılanmadığını düşünen bir kesim var. Ancak daha toplu sözleşme metinleri açıklanmadan "satış sözleşmesi" diyerek alınan mali ve sosyal hakları değersizleştirmeye çalışanların iyi niyetli olmadığı açıktır. Bunlar sendikal hareket içinde ideolojik aygıta dönüşmüş olan sendikalardır. Yapacakları ideolojik propagandaya malzeme bulmak için çalışanların kazanımlarını hemen değersizleştirmeye başladılar. Çalışanlar için daha iyisini talep etmek ve daha iyisini almak için taşın altına elini koymak yerine alınan hakları değersiz göstermek doğru bir yaklaşım değildir.

Bu her şeye karşı olan ideolojik sendikaları kamu görevlileri de toplum da tanıyor. "Bu iktidar dünyanın en iyi işini yapsa da takdir edecek değiliz" diyenlerin sendikal hareketteki izdüşümleri de "en iyi toplu sözleşmeyi yapsanız da sizi takdir edecek değiliz" diyerek çalışanların kazanımlarını görmezden geliyorlar. Mesela KESK, kamu çalışanlarına verilen bazı haklardan rahatsızlık duyan bir yapı. Kamuda başörtüsü yasağının kaldırılmasına karşı olduklarını açıklayarak, başörtüsüne karşı mücadele kararı aldılar. Mesai saatlerinin Cuma saatine göre düzenlenmesini "şeriat özlemi" olarak etiketleyerek karşı olduklarını açıkladılar. Toplu sözleşmeyle ilgileri ise her imzadan sonra sadece "satış sözleşmesi" demek olan bir yapıdan bahsediyoruz. İşte bu nedenle gerçek bir sendika olmak yerine ideolojik aygıt haline geldikleri için sürekli kan kaybediyorlar. 2002 yılında üye sayısı 262 bin olan KESK'in 2021 yılında üye sayısı 132 bine kadar düştü. Kamu çalışanı sayısı sürekli artmasına rağmen üyelerinin yarısını kaybetti. Sürekli üye kaybeden KESK, sendikal kazanım üretemediği için yetkili konfederasyon ve sendikaların aldığı hakları değersizleştirmeye çalışıyor.

Kamu kesimi işçilerinin bu dönem toplu iş sözleşmesi kapsamına giren işçi sayısı 696 sayılı KHK ile taşerondan kadroya geçen işçilerle birlikte 700 bini aşıyor. Bir önceki toplu iş sözleşmesi kapsamına giren işçi sayısı 200 bine yakındı. Kapsama giren işçilerin 315 bini ise asgari ücret seviyesinde ücret alanlardan oluşuyordu. Kamu işçileri toplu iş sözleşmelerinde yetkili sendikaları olan Türk-İş ve Hak-İş konfederasyonları ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin arasında imzalanan '2021 Yılı Kamu Toplu İş Sözleşmeleri Çerçeve Protokolü'ne göre bazı kazanımlar şunlar:

Brüt ücretleri 4 bin 100 liranın altında olanların ücretleri 4 bin 100 liraya yükseltildi.

Taban ücret 4 bin 100 liraya yükseltildikten sonra tüm işçilere 2021'in ilk altı ayında yüzde 12 zam, ikinci altı ayında yüzde 5 zamma ilaveten enflasyon farkı verildi. 2022 için ise yüzde 5 artı yüzde 5 zamma ilaveten enflasyon farkı verildi.

İşçiler çalıştığı her yıl için ilave 7 lira "hizmet zammı" aldı.

Çerçeve protokol dışında işçi sendikaları işkolu düzeyinde yürüttükleri toplu iş sözleşmelerinde çeşitli kazanımlar elde etti.

Memurların kazanımları

2 Ağustos 2021 tarihinde başlayan 6. Dönem Toplu Sözleşmeleri, 23 Ağustos 2021 tarihinde mutabakatla sonuçlandı. Birinci ve beşinci dönem toplu sözleşmeleri uyuşmazlıkla sonuçlanarak kamu görevlileri hakem kuruluna gitmişti. Altıncı dönemde masada sağlanan mutabakatla birlikte masada sonuçlanan toplu sözleşme dönemi sayısı da dört oldu. Kamu görevlilerinin geneline yönelik toplu sözleşmeyi Kamu Görevlileri Sendikaları Heyeti Başkanı sıfatıyla Memur-Sen Genel Başkanı Ali Yalçın imzaladı. Burada 53 madde yer almakta genele yönelik kazanımlar bulunmaktadır. Bu kazanımlardan bazıları:

2022 için yüzde 5+7, 2023 için yüzde 8+6 zam artışına ilaveten enflasyon farkı verilecek. Sağlanan diğer ilave artışlarla birlikte kamu görevlilerinin maaşlarında 2 yıllık süreçte yüzde 30 ile yüzde 40,22 oranında artış sağlandı.

Sendikalı memurlara 3 ayda bir ödenen "Toplu Sözleşme İkramiyesi", 135 TL'den 1 Ocak 2022'de 400 TL'ye, 1 Temmuz 2023'te ise 489 TL'ye yükseltildi (Artış oranı yüzde 262).

Sözleşmeli personelin kadroya geçirilmesine ilişkin çalışma 2022 yılı içerisinde tamamlanacak.

3600 ek gösterge çalışması 2022 yılı içerisinde tamamlanacak.

Genele ilişkin bu kazanımların yanı sıra hizmet kollarına ilişkin diğer kazanımlar da resmi gazetede yayımlanan toplu sözleşme metninde yer almaktadır. 11 hizmet koluna ilişkin kazanımların sayısı ise toplamda 270'dir. Burada 11 hizmet kolunun her birinin kendine özgü sorunlarının çözümü ve elde edilen kazanımlar mevcuttur. Genele ilişkin 53 madde, hizmet kollarına ilişkin 270 madde ve toplamda 323 maddenin yer aldığı toplu sözleşme metninde elde edilen kazanımların tamamına yazının sınırları nedeniyle yer veremediğimiz için linkini paylaşıyoruz: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/08/20210825-11.pdf)

Önceki dönem

Bazı çevrelerin "önceki toplu sözleşme dönemlerinde kazanılmış hakları yeniden kazanmış gibi sunuyorlar" şeklinde bir eleştirileri var. Ancak bu yaklaşımın toplu sözleşme sistematiği açısından gerçekçi bir tarafı yoktur. Çünkü önceki dönem kazanımları yeniden toplu sözleşmeye yazılmaz ise bu kazanımların devam etme ve uygulanma imkânı yoktur. Bir başka ifadeyle önceki dönem sözleşmesinde kazanılan bir hak, yeni dönem toplu sözleşmesinde yoksa uygulanma imkânı yoktur. Toplu sözleşme sistematiği içinde elde edilen haklar toplu sözleşmenin yürürlük süresi kadardır. Kamu görevlileri toplu sözleşmeleri 2 yılda bir yapıldığına göre toplu sözleşmede kazanılan haklarda yürürlük tarihi itibariyle geçerlidir. Mesela 5. Dönem Toplu Sözleşmede kazanılan haklar 1 Ocak 2020 ila 31 Aralık 2021 tarihleri arasında geçerlidir. Bu sözleşmede elde edilen bir kazanım belirtilen süre içerisinde geçerlidir. Burada elde edilen bir hakkın 6. Dönem Toplu Sözleşmede uygulanması için yeniden müzakere edilmesi ve yeniden üzerinde mutabakata varılmasıyla mümkündür. Bu nedenle her toplu sözleşme dönemi önceki dönemde kazanılanların da yeniden müzakere edildiği, elde edilmiş hakların miktarının artırıldığı ve yeni taleplerin kazanılma mücadelesinin verildiği süreçlerdir. Bu nedenle "daha önceki kazanılmış hakları yeniden kazanmış gibi sunuyorlar" sözünün toplu sözleşme sistematiği açısından gerçekçi bir tarafı yoktur. Her dönemin toplu sözleşme metni kendine özgüdür ve kazanılan her hak masada yapılan müzakerenin kazanımıdır.

6. Dönem toplu sözleşmenin en önemli kazanımlarından biri toplu sözleşme ikramiyesinin yüzde 262 oranında artırılmasıdır. Ancak bazı kesimler sendika üyelerine ödenecek ikramiyenin sendikalara ödeneceğini söyleyerek yanlış bir algı oluşturmaktadır. Memur sendikacılığında mücadeleleri ve üyelikleri ile sendikacılığa katkı sunanlarla hiçbir sendikaya üye olmayanlar, alınan tüm haklardan eşit şekilde yararlanmaktadır. Çalışanların sendikalara üye olma özgürlüğü olduğu gibi üye olmama özgürlüğü de var. Ancak alınan haklardan yararlanması için mesela işçi sendikalarında dayanışma aidatı ödeme yükümlülüğü var. Memur sendikacılığında dayanışma aidatı olmadığı için örgütlenmeyi cazip hale getirecek toplu sözleşme ikramiyesi var.

Bu çerçevede toplu sözleşme ikramiyesi sendikalara verilen bir ödeme değildir, sadece sendikalı memurlara verilir. Ayrıca toplu sözleşme ikramiyesinden sendika aidatı kesilmesi de mümkün değildir. Toplu sözleşme ikramiyesinin artması sendika aidatını artırmaz, memurun maaşını artırır. 2021 yılı Temmuz ayında sendika aidatı 40 TL olan bir memura toplu sözleşme ikramiyesinin aylık katkısı 5 TL iken, 2022 yılı Ocak ayında aylık katkısı yaklaşık 91 TL olacaktır. Bu da en düşük devlet memuru maaşının aylık yüzde 2 artması anlamına gelmektedir.

Sözleşmelilerin kadrosu

Milyonlarca kamu görevlisinin beklentisi olan 3600 ek gösterge düzenlemesi (1,5 milyonu kapsıyor) ile sözleşmeli personelin kadroya alınması hususlarının 2022 yılı içerisinde tamamlanacağı 6. Dönem toplu sözleşme metninde (51 ve 52. madde) üzerinde mutabakata varılan önemli maddeler olarak yer aldı. Bir komisyon marifetiyle yürütülecek çalışmalarda kamu görevlilerinin yüzde 15'ine tekabül eden 523 bin sözleşmeli personelin, yerel yönetimlerde çalışanlarda dahil olmak üzere kadroya alınması çalışması 2022 yılı içesinde tamamlanacak.

@TarkanZengin