Scooter sorunu büyüyor

Paylaşımlı e-scooter hizmeti alıp bunu başkasına kullandırmayla ilgili bir düzenleme yok. Özellikle 13-14 yaşındaki çocuklara kullandırılmasına dair bir cezai sorumluluk getirilmesi düşünülmeli. Trafik sigortasının kapsamının bu araçlara da teşmili iyi olacaktır. Son olarak plaka düzenlemesi mutlak surette hayata geçirilmeli.

Cüneyt Altıparmak / Hukukçu

Yeni ulaşım modeline dönüşen ve hemen her an karşılaşabileceğimiz taşıtlarımız var artık: Scooter'lar... Getirdiği kolaylık kadar, son günlerde birtakım sorunlarla gündemde. Zira sayısı çok ve denetimi çok da kolay değil. Kullanımı da giderek yaygınlaşıyor. Posta Teşkilatı, dağıtım hizmetlerinde scooter kullanmasına geçti mesela. İstanbul'da 2021 yılında başlayan uygulamada 200 bine yakın dağıtım yapıldığı belirtiliyor. Pek tabii bu günlerde sayının çok daha fazla olduğunu söyleyebiliriz. 3,5 milyonu bulan bir rakamdan bahsediliyor. Süreli olarak kullanma uygulaması da beraberinde bir trafik sorununu getirdi. Zira bu araçlar şehir içi erişimde "mikro hareketlilik" sağlıyor. Özellikle elektrikli scooter ya da kısaltılmış ismiyle "e-scooter" hayatımızın bir parçası artık. İlk olarak İstanbul'da kullanılan bu araçlar son dönemlerde birçok ilden gelen kaza haberleri ile gündemde.

Scooter ne demek?

İngilizce'deki "scoot" yani "hızlı gitmek" fiilinden türemiş bir isme sahip araçların tümü "scooter". Bir tek türü bulunmuyor. Genel tanıma göre "50 ila 800 cc arası motor hacmine sahip, küçük tekerlekli" araçlar olarak tanımlanıyor. Motor hacmi açısından bakarsak, motosiklete benzeyen türlerini bile görebiliriz. Hoverbord, elektrikli kaykay, elektrikli bisiklet, moped, e-triportör... ve artık yeni yeni üretilmeye başlayan bisiklet-otomobiller... Bunlar içinde en yaygın olanı çoğumuzun "martı" olarak bildiği e-scooter. Yukarda saydıklarımıza göre kullanım alanı geniş ve yaygın olduğu için scooter üzerinden meseleye bakmak gerekiyor. Hemen her yaş grubunun kullandığı, hemen her sokakta bir iki tane kullanıma hazır şekilde bekleyen araçlar bunlar.

E-Scooter hukukumuzda düzenlenmiş bir araç. Araç olması sebebiyle de karayolları trafik mevzuatına tabi. Karayolları Trafik Kanununda (KYT) araç "karayolunda kullanılabilen motorlu, motorsuz ve özel amaçlı taşıtlar ile iş makineleri ve lastik tekerlekli traktörler" olarak tanımlanmıştır. Buna göre bisiklet, motorlu bisiklet yani moped de e-scooter da bu kapsamda. Hukukumuzda e-scooter düzenlemesine yer verilen mevzuat sadece KTY değil. Bunun yanında Belediye Kanunun (m.15/ş) İl Özel İdare Kanunu (m.6/c), Büyükşehir Belediye Kanunu (7/z-aa), Belediye Gelirleri Kanununda bu konuda düzenlemeler bulunmakta. Yerel yönetimlere dair düzenlemelere göre e-scooter alanlarının belirlenmesi, şarj istasyonlarının bakım ve onarımı, bunlara park etme alanlarının tespit edilmesi, yollarının yapımı belediyelere veya il özel idarelerine ait.

Genel kurallar

E- scooter konusundaki en temel ve detaylı düzenleme Elektrikli Scooter Yönetmeliği'nde düzenlenmiştir. Bu yönetmelik iki hususu düzenliyor. Bunlardan ilki "e-scooter kullanımının genel kuralları", ikincisi ise "paylaşımlı e-scooter işletmeciliğinin esasları". Başta da belirttiğimiz gibi e-scooter bir kişiye ait olup özel kullanımında olabileceği gibi, paylaşımlı hizmet satan firmalardan (Martı, Binbin, Palm, Tazı, HOP! vb ) uygulamalar aracılığı ile kiralayarak kullanılabiliyor. Kiralama yapmak için bu uygulamalardan birini indirip, sonra aracı bulup QR kodunu taratıp sürmeye başlıyorsunuz. Gittiğiniz yerde de bırakıp, uygulamadan bu konudaki adımları takip ederek kullanımı noktalıyorsunuz.

Yönetmeliğin 5. maddesi bir takım kural ve yasaklar belirlemiştir. Buna göre e-scooter'lar; (1) Ayrı bisiklet yolu veya bisiklet şeridi varsa taşıt yolunda sürülmesi yasaktır. (2) Otoyol, şehirler arası karayolları ve azami hız sınırı 50 km/s üzerinde olan karayollarında sürülmesi yasaktır. (3) İkiden fazlası taşıt yolunun bir şeridinde yan yana sürülmez (4) Yaya yollarında sürülmesi mümkün değildir. (5) Başka bir araca bağlanarak, asılıp tutunarak sürülmesi yasaktır. (6) İzin alınarak yapılan gösteriler dışında, akrobatik hareketler yapılarak sürülmez. (7) Manevra için işaret verme halleri dışında tek elle sürülmesi mümkün değildir. (8) Kamu nizamını bozacak, özel mülkiyeti ihlal edecek ve yayalar, engelliler veya hareket kısıtlılığı oluşturacak şekilde parkı yasaktır. (9) Kişilerin güvenli ve bağımsız hareketlerini, araç ve yaya trafiğini engelleyecek şekilde park yapılması yasaklanmıştır. (10) Diğer araçlar izlenirken, geçilirken, manevra yapılırken; karayolunu kullananların hareketini zorlaştırıcı, tehlike doğurucu davranışlarda bulunulamaz. (11) Sürücü dışında başka kişiler taşınamaz. (12) Sırtta taşınabilen kişisel eşya harici yük ve yolcu taşınması yasaktır.

Bunların yanında "Kullanılacak e-scooter'ın; gece diğer araç sürücüleri ve yayalar tarafından rahat bir şekilde fark edilmelerini sağlamak üzere; önde beyaz ışık verecek ve en az 20 metre önü aydınlatabilecek şekilde bir adet far, arkada, kırmızı renkte ışık veren bir lamba ve kırmızı reflektör ile 30 metreden duyulabilecek ses çıkarabilen zil, korna veya benzeri ses aleti ile teçhiz edilmiş olması zorunludur" ve "e-scooter kullananlar 2918 sayılı Kanunda ve ilgili diğer mevzuatta belirtilen kurallara uymakla yükümlüdürler"

Kullanıcının tespiti

Bilindiği üzere e-scooter'ların bir plakası bulunmuyor. Ancak ülkeye girerek veya üretim sonucunda bir seri numarası ile akreditasyonu sağlanıyor. İster bir e-scooter alalım veya uygulama üzerinden anlık kiralama yapalım, tümünün U-Net isimli bir sisteme kayıtlı olma şartı var. Ulaştırma Otomasyon Sistemi yani U-Net, bu özellikle paylaşımlı kullanım satışı alanında faaliyet gösteren gerçek ve tüzel kişilerin, faaliyetlerine ilişkin belirlenen verilerin İdare tarafından tutulduğu, gerektiğinde ilgili kamu kurum ve kuruluşlarıyla veri paylaşımına açık olduğu/olabileceği sistem. Biz, uygulama üzerinden kiralama yaptığımız anda, hangi saatler arasında kimin kullandığı ve nereye gittiği biliniyor ve bulunuyor. Zaten uygulamayı edinirken bu verilerimizin paylaşılmasına ve takip edilmesine de onay veriyoruz. Aksi halde sisteme kayıt mümkün olmuyor. Araç bize ait ise seri numarasından yapılacak bir sorgulama ile fatura sahibi veya kime ait olduğu bulunabilmekte.

Karayolları Trafik Kanunun 36.maddesi ehliyet şartının olduğu durumları belirtmiştir. Kanunun 37.maddesi ise "Sürücü belgesi almaları zorunlu olmamakla beraber; Bisiklet kullananların 11, elektrikli bisiklet ve elektrikli scooter kullananların 15, motorsuz taşıtları kullananlar ile hayvan sürücülerinin 13 yaşını bitirmiş olmaları, bedensel ve ruhsal bakımdan sağlıklı bulunmaları zorunludur" şeklinde kural getirmiştir. Bu kurala Yönetmelik şu hususu eklemiştir: Paylaşımlı e-scooter hizmeti sunan "Yetki belgesi sahipleri, 15 yaşını bitirmemiş olanlara hizmet veremez". Buna göre e-scooter için ehliyet dediğimiz "sürücü belgesine" gerek yok. Kullanacak kişinin 15 yaşında ve "bedensel ve ruhsal" sağlık bakımından yetkin olması kâfi. Bu da kullanım alanı açısından tüm sokaklara taşan scooter'lar arasında bir ayrım yapılmasını gerektiriyor. Çocukların oyun amaçlı kullanması ile ulaşım amaçlı kullanılan arasında hem kullanıcı niteliği hem de aracın taşıyacağı koşullar bağlamında bir değişikliğe gitmek gerekiyor.

Kusurlar ve yaptırımlar

Öncelikle şunu tespit edelim. Scooter'lar bir araç. Araç oldukları için sürücülerinin yaptığı her ihlal Karayolları Trafik Kanunundaki yaptırımlara tabi olacaktır. Yani işin özü bir araba, kamyon kullanan kimsenin yükümlülükleri ile aynı şartlardasınız. Ehliyet şartı gerekmiyor olabilir ama neticede bir araç sürmektesiniz. Bunun yanında yönetmelikteki yaptırımlar ile de muhatap olunması mümkündür. Ayrıca yönetmelikte e-scooter paylaşımlı hizmeti sunanların ihlallerinin de cezaya tabi tutulduğu görülmekte... E-scooter'ları kullanılması gereken yerde kullandınız diyelim veya park edilmeyecek yere bırakıp gittiniz. Bunlar için öngörülen para cezalarına maruz kalırsınız. Tek elle sürdünüz, bavul taşıdınız veya bir değil iki kişi bindiniz. Bu halde de cezalar sizi bulabilecektir. E-scooter sürücüsü olarak trafik polisinin talimatlarına uymak zorundasınız. Trafik ışıklarına, işaret levhalarına, cihazlarına ve yer işaretlemeleri ile "Trafik güvenliği ve düzeni ile ilgili olan ve yönetmelikte gösterilen diğer kural, yasak, zorunluluk veya yükümlülüklere" uymak zorundasınız.

Kazalar, sorunlar bitmiyor...

Bu konuda birkaç örnek vermek gerekiyor. Birincisi İzmir'de gerçekleşen bir olay. Scooter'ı alkollü kullanan kişinin ehliyetine el konulup para cezası kesildi. Bu ceza kamuoyunda tartışıldı. Karayolları Trafik Kanununa göre herhangi bir aracı "alkollü kullanmak" yasak. Aracın motorlu olup olmaması fark etmez. Yine ehliyete el koymak için alkollü araç kullanılması yeterli. Ayrıca para cezası da verilebilecek. Kapsamı geniş bir cezalandırma durumu söz konusu olan e-scooter'ları küçümsememek gerekiyor. Geçtiğimiz günlerde İstanbul Ümraniye'de 40 yaşında scooter kullanan bir kadın İETT otobüsünün altında kalarak ölmüştü. Şoför "taksirle bir kişinin ölümüne neden olmak" suçundan takdiri indirimle 2 yıl 11 ay hapis cezası almıştı. Bunun yanında kameralara yansıyan araçların arkasına tutunarak giden scooter kullanıcıları, ana yoldan karşıya geçmek isterken yaşadıkları zorluklar, ara sokakta kendisine çarpıp kaçan araçtan dolayı mağdur olmuş kullanıcı haberleri her gün gündemimizde. Bunların temelinde kurallara uymamak var. Bu iki taraflı bir durum. Bir yanda otomobil, bir yanda scooter. Bunların birbiri ile uyumlu seyretmesi için herkesin kurallara uyması gerekiyor. Mesela yasak olduğu halde çift kişinin kullanımı, yük veya eşya taşınması, fren yapmayı bilmeyenlerin ulaştığı aşırı hız, otoban veya çevre yolu bağlantılarında kullanma alışkanlıkları bunların başında. Burada yapılması gereken en önemli şey denetimi arttırmak ve scooter kullanıcılarının da sorumlu olabileceğini düşünmek. Paylaşımlı e-scooter hizmeti alıp bunu başkasına kullandırmayla ilgili bir düzenleme yok. Özellikle 13-14 yaşındaki çocuklara kullandırma durumlarına bir cezai sorumluluk getirilmesi düşünülmeli. Genel kurallar bu konuda yeterli ve ölçülü olmayabilir. Yine trafik sigortasının kapsamının bu araçlara da teşmili iyi olacaktır. Son olarak plaka düzenlemesi mutlak surette hayata geçirilmeli...

http://www.trafik.gov.tr/kurumlar/trafik.gov.tr/03-Mevzuat/2022-yili-trafik-ceza-rehberi.pdf

Twitter: @cuneyd6parmak