Kursk sıradan bir cephe değil, simgesel ve psikolojik ağırlığı var

Ukrayna, Stalin'in Ukraynalılara etnik temizlik uygulayarak boşalttığı bir bölgeye NATO tarafından eğitilmiş ve donatılmış bir askeri güç olarak taarruz ediyor. Mevcut savaşta rollerin değiştiği bu cephe, askeri bir anlam taşıdığı gibi belki de bundan daha fazla simgesel, siyasi ve psikolojik ağırlığa sahip.

Mehmet Yahya Çiçekli/ Yazar

İkinci Ukrayna Savaşı iki buçuk yılını devirirken Rusya'nın Kursk bölgesine yönelik Ukrayna taarruzu da 6 Eylül 2024 tarihi itibarıyla bir ayını doldurdu. Kursk taarruzu, Ukrayna'nın müttefiklerinin Rusya topraklarına yönelik mukabele niyetlerine iki yıldır koydukları geniş çekincelerin ardından yeni bir devre anlamına geliyor. Kursk ismi zihinlerde 2000 yılındaki nükleer denizaltı faciası ile ve İkinci Dünya savaşında gerçekleşmiş olan, tarihin gördüğü en büyük meydan muharebesi ve en büyük tank muharebesinin gerçekleştiği yer olarak hatırlanıyor. Rusya'nın 83 idari bölgesinden biri olan Kursk'ta bir milyonu aşan nüfusunun yarısına yakını bölgenin merkezi olan Kursk şehrinde yerleşik. Bölgede demir madeni yatakları önemli bir yer tutuyor, cevher işlenmesine yönelik bir fabrika bulunuyor, hatta bu demir yatakları bölgede manyetik pusulaların sapmasına yol açabiliyor.

Neden Kursk?

Ukrayna'nın bazı bölgelerine yönelik Rusya'nın ortaya koyduğu söylem ve iddiaların adeta bir yansıması Kursk bölgesi için geçerli. Tarihi olarak Kursk bölgesinin batı kesimleri Ukraynalı bir nüfusa ev sahipliği yapıyordu ve toplam bölge nüfusunun dörtte biri etnik Ukraynalılardı. Bölge de idari olarak Ukrayna'ya bağlı idi. O dönem sanayileşmemiş bir toplumsal yapı olduğundan 1897 nüfus sayımında bölge daha kalabalık bir halka sahipti ve 500 binden fazla Ukraynalı burada yerleşikti. Etnik Ukraynalı yerel halk Stalin döneminde sürgün ve açlığa mahkum edilerek yok edildi. Bugün için bölgede yerleşik etnik Ukraynalılar resmi istatistiklere göre on bin kişi bile değil. Böylece Ukrayna, herhangi bir cephe açmasının ötesinde kendi bakış açısına göre adeta kendi kadim yurdunu kurtarmaya girişmiş oluyor zira tarihi olarak Kursk (en azından batı yarısı) zaten Ukrayna'nın doğal bir parçası.

Kursk taarruzu

Kursk bölgesi taarruza hazırlanan Ukrayna için tarihi bağların ötesinde çeşitli avantajlara sahip. Tarım arazileri ile kaplı bölgede yükseltiler sarp değil ve genellikle küçük rakımlı. Orman arazileri de oldukça küçük, derli toplu ve çoğunluğu mevcut Ukrayna taarruz hattı üzerinde yer almıyor. Bu bakımından savunan taraf için coğrafi avantaj yok gibi. Bölgede birbirine yakın küçük köylerin yoğun olması iyi kötü işler bir yol ağını da beraberinde getiriyor ki bu durum yağışlı mevsimde çamurun oluştuğu engelleri bir ölçüde dengeliyor. Saldıran taraf da her savaşta olduğu gibi taarruz inisiyatife sahip. Bu taarruzu daha iyi anlayabilmek için bölgenin coğrafi özelliklerini dikkate almak gerekiyor.

Geniş ova arazilerinin yer aldığı Kursk Bölgesi, Rusya'nın düşük nüfus yoğunluğu göz önüne alındığında bereketli toprakları ile kırsal alanlar arasında nüfusu en yoğun bölgelerinden biri. Aynı adı paylaşan Kursk şehri bölgenin coğrafi olarak merkezinde yer alıyor ve Ukrayna sınırının en yakın noktası şehir merkezine kuş uçuşu 90 kilometre, şehrin en yakın banliyösüne ise 80 kilometre mesafede. Bölge bir nükleer santrale de ev sahipliği yapıyor, bu santral bölge merkezi ile Ukrayna arasındaki genel hat üzerinde yer almakta ve Ukrayna sınırının en yakın noktasına kuş uçuşu 60 kilometre mesafede.

Savunulması doğal olarak zor olan ve çok sayıda küçük köyün yer aldığı bu bölgede Rusya'nın kayda değer bir savunma tedbirinin ve yığınağının olmaması, saldıran taraf için alan kazanmaya ve sembolik zaferler elde etmeye çok elverişli. Bölge merkezini birkaç hafta içinde ele geçirmek mümkün görülmese de Sudja kasabasında olduğu gibi bölge içinde önemli ve Ukrayna'ya daha yakın bazı noktaların ele geçirilmesi mümkün olmanın ötesinde görece kolay.

Savaşın birinci ayı geride kalırken Ukrayna makamları tarafından yapılan açıklamalar 100 kadar yerleşimin ve bin 300 kilometrekarelik bir alanın ele geçirildiğini ifade ediyor. Böylece Ukrayna'nın işgal ettiği alan Kursk bölgesinin yüzde 5'ine, işgal ettiği yerleşim sayısı ise yüzde 4'e yaklaşmış durumda. Bu görünüm aslında Kursk'un çok küçük bir bölümünün ele geçirildiği anlamını taşıyor.

NATO tarafından eğitilmiş ve donatılmış bir askeri güç karşısında taarruz ve karşı taarruzlara karşı savunmayı iki buçuk yıldır deneyimleyen Rusya silahlı kuvvetleri, şimdi kendi toprakları üzerinde savunmayı ve karşı taarruz yapma kabiliyetini sergileyecek.

Kursk taarruzunun geleceği

Bu saldırının simgesel, siyasi ve psikolojik yönünün askeri yönünden aşağı kalmadığını söylemek mümkün. Ukrayna açısından bakıldığında; topraklarının bir bölümü işgal altında olan bir devlet olarak işgalci devletin topraklarının belirli bir kısmını elinde tutabilmesi sınırlı da olsa bir tür denge ve mütekabiliyet sağlıyor. Hasmını evinde vurabilmek, mütekabiliyet sergilemek, eski devirlerden kalmış da olsa işgal ve iğfal edilmiş bir yurdunu kurtarmak; uzayan bir işgali yaşayan silahlı güçler ve halk için bir moral kaynağı. İlerde olabilecek müzakerelerde, mevcut düğümün çözülmesi için bir pazarlık unsuru veya kaldıraçlardan biri olarak değerlendirilmesi mümkün. Hakeza Ukrayna, daha önce uzun mesafeli bombalamalarla nokta saldırıları yaptığı Rusya'nın dokunulmaz olmadığını böylece daha güçlü şekilde ortaya koymuş oldu.

Rusya büyük bir askeri güç olarak bilinse de geçmişten beri bu gücün hızla yönünü değiştirebildiğini veya değişimlere çabuk uyum sağlayabildiğini söylemek zor. Tabiri caizse Rusya askeri makinesi güçlü olsa da hantal bir yapı. Rusya'nın yığınak eksikliğini tamamlamakta yavaş kalması Ukrayna'nın sürpriz taarruzu için bir avantaj sağlıyor. Yine de Rusya süreç içinde bu yeni cepheye öyle veya böyle çok sayıda asker sevk edebilir. Hâlihazırda, normal şartlar altında cephe hattına sürülmemesi, cephe çatışmasına girmemesi beklenecek özel terörle mücadele birlikleri gibi iç güvenlik birimlerinin Rusya tarafından cepheye sürüldüğüne ve kayıp verdiğine dair görüntüler sosyal medya üzerinden paylaşılıyor. Bu durum Rusya güvenlik bürokrasisinin beklenmeyen bir durum karşısında olağanüstü tedbirler aldığını ancak bunu gerçekleştirmek için de kaynaklarını zorladığını ortaya koyuyor.

Rusya'nın yeni cepheye kuvvet kaydırmasındaki zorluklar tek taraflı olmayabilir. Ukrayna için, diğer cepheler dururken buraya askeri varlık sevk etmek de belirli güçlükler barındırıyor. Ancak bu taarruzu planlayan ve inisiyatifi alan tarafın daha iyi plan ve hazırlık yapmış olması da kuvvetle muhtemel. Bölgenin yapısı savunan tarafa dezavantaj sağladığı gibi, saldıran tarafın ele geçirdiği toprakları karşı taarruzlara karşı savunmasını da zorlaştıracaktır. Taarruz hızını kaybettikten sonra cephede inisiyatif karşı tarafa geçerse, Rusya Ukraynalıları adım adım püskürtebilir. Ancak Ukrayna'nın karşısındaki sayısal üstünlükleri dengelemek için ortaya koyduğu taktik ve teknik üstünlükler burada da çatışma alanlarında geçerli olacaktır.

Kursk'un batı ucunda sınır hattında, Ukrayna'ya sıfır noktasında yer alan Tyotkino ve Kozina gibi kasaba ve görece büyük köyler taarruzun ilk bir ayında çatışmaların bir parçası olmadı. Zira sınır hattındaki bu yerleşimler, muhtemelen hâlihazırda işgal edilen yerlerin aksine daha iyi tahkim edilmiş durumda. Bu durum, Ukrayna'nın daha az kaynakla daha geniş bir alana yayılmak istediğinin göstergesi. Ancak bu yerleşimlerin geri bölgeleri Ukrayna güçleri tarafından kesilerek buralar kuşatılabilirse, bu kasabaların da hızla ele geçirilmesi mümkün olabilir.

Sonuç sürüp gidecek bir çekişme

Ukrayna'nın işgal ettiği alanın henüz bölgenin önemli bir kısmını kapsamadığı gerçeği göz ardı edilmemelidir. Ukrayna'nın ele geçirdiği bölgenin somut olarak daha çarpıcı seviyeye gelmesi için öncelikle cephe hattındaki ikinci büyük kasaba olan Koreneva'nın ele geçirilmesi, bilahare ele geçirilen alanın en az iki ila dört katına çıkması gerekli. Koreneva'nın bir yanı, (kasabanın doğusu, yani Ukrayna güçlerinin hareket eksenine göre kasabanın arkası) tamamen ormanlarla kaplı, bölgede en yoğun şekilde ormanlık alanlarla iç içe olan kasaba olarak özel bir coğrafi görünüme sahip. Eğer Ukrayna güçleri fazla yayılmadan Rusya'nın karşı taarruzları gerçekleşirse, bu kasaba savunma için önemli bir dayanak noktası olabilir. Koreneva'nın ele geçirilmesi, Koreneva ile Ukrayna sınırı arasında yer alan ancak henüz cephe hattında olmayan Gluşkova kasabasının da kuşatılarak düşürülmesini sağlayabilir. Bu iki kasabayı alması haline Ukrayna, Kursk'ta nispeten daha dikkat çekici bir alan kazanmış olacaktır.

Kısa vadede Rusya, Kursk'u savunmak ve durumu kontrol altına almak için Ukrayna'nın bölgeye sevk ettiği güce nazaran daha büyük bir güç toparlamak ve yığmak zorunda kalabilir. Öte yandan, "saldıran taraf, savunan tarafa nazaran üç kat kadar üstünlük sağlamalıdır" ilkesine göre Ukrayna bölgede ilerlemesini sürdürmek için buradaki askeri varlığını sürekli arttırmak zorunda kalacaktır. Bölgede gerekli tertibatı alan ve savunma düzenini kuran bir Rusya, karşı taarruzlara girişmediği sürece buraya Ukrayna güçlerinden daha fazlasını yığmak zorunda değildir. Hakeza ele geçirdiği alanda savunmaya geçen bir Ukrayna da Rusya güçleri üzerindeki baskısını büyük ölçüde kaybedebilir. Ukrayna silahlı güçlerinin Kursk'ta kendilerinden kalabalık Rusya güçlerini meşgul edip diğer cepheleri rahatlatma kabiliyeti, taarruz baskısını kaybettikleri andan itibaren savunma kabiliyetlerine ve Rusya'nın karşı taarruzlara ağırlık verip vermeyeceğine bağlı olacaktır.

Ukrayna'nın ele geçirdiği yerlerde savunmaya geçmesi bölgenin Rusya için bir düğüm noktası olma vasfını ortadan kaldırmayabilir. Rusya'nın komuta kademesi buraları ele geçirmeye (karşı taarruza) çalıştıkça Rusya silahlı kuvvetlerinin daha fazla askeri bölgeye yığmasına ihtiyaç duyulacaktır. Öyleyse şu söylenebilir; Kursk'ta Ukrayna ilerledikçe diğer cephelerinden kaynak tasarruf etmek zorundadır. Bu ilerleme zaman ilerledikçe ve Rusya daha fazla güç sevk ettikçe zorlaşma eğilimi gösterebilir. Rusya'nın karşı taarruzlara girişmesi bu sefer Rusya'nın diğer cephelerde kullanabileceği kuvvetleri kaydırmasını gerektireceğinden Ukrayna'yı diğer cephelerde rahatlatacaktır. Harbin geneline bakıldığında belki de orta vadede Kursk'ta başarılı olmak, savunma yaparak hasmı yıpratmak anlamına gelebilir. Ancak mevcut cephe ve işgalin psikolojik ve moral yansımaları durumu daha karmaşık bir ahvale sürüklemektedir.

Ukrayna'nın Rusya içindeki varlığı sürdükçe moral bakımından bir taraf üzerinde olumlu, diğer taraf üzerinde olumsuz etkisi olmaya devam edecektir. Mevcut savaş bir çözüme varana kadar Ukrayna için buradaki varlığını sürdürmek, Rusya'yı karşı taarruzlara mecbur bırakmak, hasım toprağında stratejik savunma yaparak hasmın kaynaklarını dağıtmak önemli maddelerdir. Rusya içinse Ukrayna'nın buradaki varlığının en kısa sürede ortadan kaldırılması önem arz ederken bu hedefe dönük olası gayretleri harbin diğer cephelerinde Ukrayna'nın yararına olacaktır. Rusya bu hedefe kısa sürede ulaşamazsa tüm sonuçları dikkate alındığında bu cephenin kazananı Ukrayna olmuş olur. Şu halde yeni cephe belirli bakımlardan savaşın en önemli cephesi konumundadır.