Militan sekülerizmin ‘liberal peygamber’ arayışı

Paris’te meydana gelen Charlie Hebdo saldırısı sonrasında, yine yeniden ‘Müslümanlar, kamusal alan, liberal demokrasi ve Batılı değerler’ çerçevesinde küresel bir tartışma yaşanıyor. Gayr-i Müslimlerin ve İslam milletinin içinde yaşayan ‘liberal Müslümanların’ fikirleriyle ortalığı bir kez daha bulandırdığı şu günlerde, ‘temel/mutlak hak’ statüsü verilen ‘düşünce ve ‘ifade özgürlüğü’ kavramlarını ve genel haklar söylemini geniş planda ama derinlemesine tartışmamız gerekiyor.

 

Haklar söyleminin küresel ölçekte sürekli olarak genişle(til)diğine şahit oluyoruz. Batı,’kültürel çekiciliğini’ korumak için bir yandan artık yavanlaşmış mevcut hakları yeni tehditler (özellikle Müslümanlar) üzerinden tahkim ederken diğer yandan haklar havuzuna mütemadiyen yeni ‘haklar’ atıyor. Sol ve sağın anlamını yitirmesiyle siyasetin komaya girdiği Batı’da, yeni bir hükümet ancak yeni haklar yaratıp bunların savunuculuğunu yaparak topluma heyecan enjekte edebiliyor. Obama’nın Amerika’da yaptığı da bu değil mi? Ancak hak ve özgürlük iddialarıyla ilgili bizi ilgilendiren asıl nokta, ‘düşünce ve ifade özgürlüğü’ savunucularının, bu hakları insanların doğuştan sahip olduğuna inanılan yaşam hakkı, mülk edinme hakkı gibi temel/mutlak/doğal haklar statüsüne yükseltmeleri. Ancak çok iyi biliyoruz ki, bu hakların hiçbirisi kendiliğinden ‘verili’ değil. Raymond Geuss’un da dediği gibi, düşünce ve ifade özgürlüğü gibi haklar, iddia edildikleri gibi ‘siyasal-öncesinde doğmuş’ ya da ‘doğuştan gelen’, ‘doğal’ haklar değiller. Bu hakların sahip olduğu ‘otorite’ bir aktör (devlet, hükümet, ABD vs) tarafından siyasal olarak desteklenmelerine, muhafaza edilmelerine bağlı. 

Haklara ‘mutlak’ statüsü giydirilmesini önemli kılan şey ise, bir hak, doğal/mutlak olarak algılandığında etrafına otomatik olarak örülen din-geçirmez, seküler ontolojik zırh. Bu zırh, icat edilen bu ‘hakların’, seküler zemin ve söylem dışında bir kıstasa göre değerlendirilemeyeceği anlayışını beraberinde getiriyor. Bu bakımdan, örneğin, Müslümanların ‘ifade özgürlüğü’ hakkının sınırları olduğunu savunurken dini bir dil kullanmaları ve dini nedenler öne sürmeleri, seküler ontolojiye sahip ‘hakları’ tartışmaya açmak için eksik görülüyor. Çünkü Batı, kamusal alanda ‘dini söylem’ ve dindarların görüşlerini son dönemde bir problem olarak ele alıyor ve bunların önünü almaya çalışıyor. Yani, hem Peygamber Efendimizle alay eden karikatürler hem de Gezi Parkı eylemleri süresince ballandırılarak anlatılan ‘katılımcı/müzakereci demokrasi’ kavramları etrafındaki tartışmalar, Batılı siyaset teorisyenlerinin son dönemde sıklıkla meşgul oldukları bir alanda gerçekleşiyor. 

 

Kamusal dini söylem

 

Bu alandaki temel soru(n) şu: liberal demokrasinin kapsayıcı olması gerekliliği, sekülerizmden ödün veremeyeceğimiz gerçeği ve yürürlüğe giren yasalara herkesin itaatini sağlamak gerektiği düşünüldüğünde, kamusal alanda dini söylemi ne kadar hoş görebiliriz? [evet, artık hoş görülen dindarlar] Batı’da süregelen bu tartışmanın önde gelen isimlerinden John Rawls, ötenazi ve kürtaj gibi kültürel, tartışmalı konularda kamusal alandaki tartışmaların ortak bir zeminde yürüyebilmesi için seküler bir ‘kamusal akıl’ kavramı ortaya atıyor. Sekülerler ve dindarların ortak zeminde tartışabilmelerinin yükünü ise dindar vatandaşların omuzlarına yüklüyor. Kamusal alanda söyleyeceği olan dindar vatandaş, savını seküler nedenlere dayandırmak durumunda çünkü Rawls’a göre, dindar olmayan vatandaşlar dini nedenleri anlayamıyorlar. Jürgen Habermas ise dini söyleme sahip dindar vatandaşların da kamusal tartışmalara katılmasına izin verme taraftarı;ancak ‘kurumsal tercüme şartı’ adını verdiği kavram gereği, kamusal alandan meclis, mahkemeler, bakanlıklar vs. gibi herkesi bağlayıcı kararların alınacağı kamu kurumlarına geçtiğimizde, dini söylemlerin dikkate alınamayacağını’ söylüyor. Habermas, kamusal alandaki tartışmaların ortak bir zeminde yürüyebilmesi için, Rawls’un tersine, toplumun tüm kesimlerine eşit yük yüklediğini söylese de, seküler vatandaşlara sadece “dindar vatandaşları dinleyin, onlardan daha önce duymadığınız bir şeyler öğrenebilirsiniz” der. Dindarlara ise şunu salık veriyor: “seküler bilginin ilahi bilgiden bağımsız olduğu ve olaylar ve durumlar hakkında neyi bildiğimiz ve bilebileceğimiz noktasında modern bilimin kurumsallaşmış tekelini kabul etmelisiniz. Ayrıca siyasette seküler nedenlerin öncelikli olduğuna yönelik de bir epistemik duruş geliştirmelisiniz.”

 

Richard Rorty ve Audi gibi siyaset teorisyenleri de bu tutuma katılırlar. Rorty, insanlar için, eğer illa inanacaklarsa, bireysel bir dini daha uygun görür çünkü kamusalı düzenlemeye kalkan “din, kamusal alanda tartışmayı öldüren bir şeydir.”