İş Kanununa göre ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri nedenlerle 20 ve üzerinde çalışanı olan işyerlerinde işveren tarafından toplu iş akdi feshine gidilmesi ve belirli sayıda işçinin iş sözleşmesinin feshedilmesi toplu işçi çıkarımı olarak tanımlanmaktadır. Toplu işçi çıkarmadan bahsedebilmek için öncelikle işyerinde en az 20 işçinin çalıştırılması gereklidir.
İş Kanunu'nun 29. maddesine göre işveren ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak istediğinde, bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile işyeri sendika temsilcilerine ve Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne bildirecektir.
İşverenin yapacağı bildirimde birtakım hususların bulunması gereklidir. Bunlar;
* İşçi çıkarmanın sebepleri,
* Bundan etkilenecek işçi sayısı ve grupları ile
* İşe son verme işlemlerinin hangi zaman diliminde gerçekleşeceğine ilişkin bilgilerdir.
Yapılacak bildirimde işçi çıkarmanın sebepleri, bundan etkilenecek işçi sayısı ve grupları ile işe son verme işlemlerinin hangi zaman diliminde gerçekleşeceğine ilişkin bilgilerin bulunması zorunludur.
Bildirimden sonra işyeri sendika temsilcileri ile işveren arasında yapılacak görüşmelerde, toplu işçi çıkarmanın önlenmesi ya da çıkarılacak işçi sayısının azaltılması yahut çıkarmanın işçiler açısından olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi konuları ele alınır. Görüşmelerin sonunda, toplantının yapıldığını gösteren bir belge düzenlenir.
Fesih bildirimleri, işverenin toplu işçi çıkarma isteğini il müdürlüğüne bildirmesinden otuz gün sonra hüküm doğuracaktır.
İşyerinin bütünüyle kapatılarak kesin ve devamlı suretle faaliyete son verilmesi halinde, işveren sadece durumu en az otuz gün önceden ilgili il müdürlüğüne bildirmek ve işyerinde ilan etmekle yükümlüdür. İşveren toplu işçi çıkarmanın kesinleşmesinden itibaren altı ay içinde aynı nitelikteki iş için yeniden işçi almak istediği takdirde nitelikleri uygun olanları tercihen işe çağırması gerekmektedir.
Özellikle belirtmek gerekir ki, toplu işçi çıkarmanın kesinleşmesinden itibaren altı ay içinde aynı nitelikteki iş için yeniden işçi alındığı takdirde, nitelikleri uygun olanların tercihen işe çağrılması gerekmektedir.
Mevsim ve kampanya işlerinde çalışan işçilerin işten çıkarılmaları hakkında, işten çıkarma bu işlerin niteliğine bağlı olarak yapılıyorsa, toplu işçi çıkarmaya ilişkin hükümler uygulanmamaktadır.
İşveren toplu işçi çıkarılmasına ilişkin hükümleri 18, 19, 20 ve 21'inci madde hükümlerinin uygulanmasını engellemek amacıyla kullanamaz; aksi halde işçi bu maddelere göre dava açabilir.
Toplu işçi çıkarım ancak belli şartlar altında söz konusu olabilir. Başka bir ifadeyle, işyerindeki işçi sayısı;
a) 20 ile 100 işçi arasında ise, en az 10 işçinin,
b) 101 ile 300 işçi arasında ise, en az yüzde on oranında işçinin,
c) 301 ve daha fazla ise, en az 30 işçinin işine 17'nci madde uyarınca ve bir aylık süre içinde aynı tarihte veya farklı tarihlerde son verilmesi toplu işçi çıkarma sayılır.
Buna göre, Toplu işçi çıkarımında işçi sayısına bağlı diğer bir sınırlama da işten çıkarılan işçi sayısına yöneliktir. İşyerinde çalışan işçi sayısına göre değişmekle birlikte, toplu işçi çıkarımından bahsedebilmek için en az 10 işçinin iş sözleşmesinin feshi söz konusu olmalıdır.
Kanun'da toplu işçi çıkarmanın, iş sözleşmelerinin 17'nci madde uyarınca feshedilmesi halinde söz konusu olacağı belirtilmiştir. Buna göre, aşağıda belirtilen işçiler toplu işçi çıkarmadaki sayıya dâhil edilmeyeceklerdir;
a. 4857/10. maddesinde yer alan nitelikleri yönünden en çok 30 işgünü süren süreksiz işlerde istihdam edilen işçiler,
b. 4857/15. maddesine göre deneme süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilerin deneme süresi içerisinde iş sözleşmelerinin feshedilmesi suretiyle işten çıkarılanlar,
c. 4857/25. maddesi gereğince işverenin derhal fesih hakkını kullanarak işten çıkarttığı işçiler,
d. Mevsim ve kampanya işlerinde çalışan işçiler, (işten çıkarma bu işlerin niteliğine bağlı olarak yapılıyorsa)
e. İş sözleşmesi tarafların anlaşmasıyla feshedilen işçiler.
f. İş sözleşmesi işçi tarafından feshedilen işçiler.
Toplu işten çıkarmada istifa, emeklilik, askerlik veya başka nedenlere bağlı olarak işçi tarafından iş sözleşmesinin sona erdirilmesi durumunda toplu işçi çıkarma sayılarına dahil edilmez.
