ORSAM Uzmanı Duman: Barzani kumar oynuyor Ankara’yı kaybedebilir

KÜRTLER KÜRT SİYASETÇİLERDEN DAHA GERÇEKÇİ

DUMAN: Türkiye, Irak’taki demokratik süreci destekledi, Erbil ve Bağdat arasında tercih yapmadı ama Kürt bölgesel yönetimiyle iyi ilişkiler geliştirdi, destekledi. Ama bir sınırı var. “Irak’ın toprak bütünlüğünün korunması”.

Kuzey Irak Bölgesel Yönetimindeki 25 Eylül bağımsızlık referandumunu sebep-sonuç açısından konuşacağız ama bugüne nasıl gelindi kısmından başlayalım mı?

1800’lerin sonuna gitmek lazım. Sykes-Picot ve Sevr Anlaşmasından sonra Kürtlerde bağımsızlık isteği artıyor. 1921’de Irak Devleti kurulunca Kürtler Irak’ta hareketleniyorlar. 1924 Anayasası’nda “Irak, Arap ve Kürtlerden oluşur” ibaresi olduğu, Kürtler Irak devlet yapısına entegre edilmeye çalışıldığı halde. 1930’larda dağlara çıkmaya başlıyorlar. 1946 sonrası KDP’nin kuruluyor. Irak’taki iç yönetim sıkıntılarından Baba Barzani faydalanıyor. İsrail, SSCB ve ABD ile ilişkiler geliştiriyor. Silah buluyor. 1958’de Irak’ta Cumhuriyet devrimi yaşanıyor. Ama 1960, 63, 68 darbeleri olunca Kürtler de kendi bölgelerinde hakimiyet kurabilmek için silahlı mücadeleye başlıyorlar. Bağdat ile müzakere süreci 1970’te otonomi anlaşmasıyla neticeleniyor. Şuan Erbil-Süleymaniye-Duhok’u kapsayan bölgede Kürtlere otonomi veriliyor. 75’te Kürt hareketi ikiye ayrılıyor KDP ve KYB olarak. 

BU YOLU ABD AÇTI 

Kuveyt’in işgali sonrası uçuşa yasak bölgeler oluşturulunca Kürtler de Irak’ın kuzeyinde bir otonom bölge elde ediyor. 1992’de seçim yapıyor, iki partili bir hükümet kurup parlamentoyu açıyorlar. 2003 Iraklı Kürtler için tam bir dönüm noktası. ABD Sünni rejime karşı muhaliflerle iş tutuyor ve Iraklı Kürtler büyük fayda sağlıyor. 1800’lerin sonunda başlayan Kürtlere destek 1990’larda somutlaşıyor, 2003 sonrası da hukuki yapıya dönüştürülüyor. Iraklı Kürtler mevcut durumu tamamen Amerika’ya borçlu. 

ABD ne diyor referanduma?

Joe Biden 2015’te “Kürtlerin devlet kurduğunu göreceğiz” demişti. ABD Irak’ta da, Suriye’de de fiili durum oluştuktan sonra süreci yönlendirmeye çalışıyor. Şu an “referanduma karşıyız” dese de ABD referanduma değil zamanlamasına karşı. Çünkü, bir, Suriye’de dengeler yerine oturabilmiş değil. İki, Irak’ta hala mücadele ve siyasi süreç devam ediyor. Üç, Türkiye ile uyum ve uzlaşma sağlanabilmiş değil. Kuzey Kore ciddi bir problem. İran faktörü var ortada. Rusya’nın Ortadoğu’ya müdahalesi söz konusu. Böyle bir süreçte oluşacak güç boşluğunda ABD’nin bütün unsurlara hâkim olabilmesi çok mümkün görünmüyor. 

Barzani, herşeyi borçlu olduğu ABD’ye rağmen böyle karar alabilir mi peki? 

Sanmıyorum. Condoleezza Rice’ın dışişleri bakanlığı döneminde Barzani yönetimi üçüncü ülkelerle petrol anlaşması yapıyordu. Rice “yapmayın, merkezi hükümete karşı çıkıyorsunuz” dedi ama ABD en büyük petrol şirketi Exxon Mobil’i Musul sahasına gönderdi. O nedenle görünmeyen destek olabilir. 

BARZANİ’YE GÖRE FIRSAT 

Barzani şöyle dedi: “Daha önce önümüze fırsatlar çıktı, o zaman yapmadık, şimdi yapmalıyız, tarih karşımıza bir daha böyle bir fırsat çıkarmayabilir”. Nasıl bir fırsat bu? 

Irak’ta büyük bir güç boşluğu var. IŞİD sonrası süreçte Irak’taki en avantajlı grup Kürtler oldu, sınırlarını ve hakimiyet alanlarını genişletebildiler. İki, bölgede ciddi güç boşluğu ve problem var. Suriye çözülebilmiş değil ve bütün aktörlerin gözü Suriye’de. Ayrıca bölgede krizler var; Katar krizi ve Yemen krizi. İran faktörü. Bölgesel mücadelede son derece üst düzeye dönmüş durumda. Rusya ve ABD arasındaki mücadeleden, ABD olmazsa Rusya’dan destek gelir diye düşünüyor IKBY. Türkiye ve İran karşı çıksa da İsrail’den destek gelir diye düşünüyor ki Netanyahu açıkça referandumu destekliyor. Bölgeye belirsizlik hakim ve Barzani’nin bundan faydalanmak istiyor. 

YÜZÜSTÜ BIRAKabilir 

Irak Kürtleri daha önce ABD tarafından defalarca yüzüstü bırakılmıştı. Bu risk yok mu hala? 

Her zaman var. Süreç tersine dönerse Amerika’nın dönüş yapacağını düşünüyorum. Ki önümüzde Irak seçimleri var. Irak’ta süreç yeni bir akım başlıyor. Arap milliyetçiliğini, liberal ve seküler politikaları ortaya çıkartan bir süreç. ABD’nin Bağdat üzerinde daha etkin rol oynamaya çalışacağı dönemle karşılaşabiliriz. Bağdat ABD için yeniden tercih olabilir. 

Tercih edilen neden Barzani olmasın, 90’lardan beri yatırım yapıyor ABD? 

Yetmez. ABD İran’ın etkisini kırmak istiyorsa Irak topraklarının 4’te 1’inde değil 4’te 3’ünde İran’ı engellemek ister. Barzani Suriye’de de İran kadar etkili değil. Bölgede aktörler yeniden şekilleniyor ve Barzani küçük kalıyor. Klasik sözdür, “Büyük oyunları küçük aktörlerle oynamaya kalkarsanız kaybedersiniz”. Kürtler bence bunu düşünmeliler. 

ANKARA TUTARLIYDI

Bir de Türkiye gerçeği var. Bu bir risk değil mi?

Fazlasıyla. Barzani Türkiye için bölgesel yönetiminin güvenli liman olduğunu söyledi ama bunun için, o limandaki yönetime güvenmeniz gerekir. Barzani yönetiminin Türkiye ile iyi ilişkilere sahip olduğunu biliyoruz. Bölgedeki bir nebze gelişmisliğe Türkiye’nin katkısını da. Türkiye Kürt bölgesel yönetimiyle ekonomi temelli bir politika izledi. Erbil ve Bağdat arasında bir tercih yapmadı. 2003 sonrası sürecin kendisine zararları olduğunu bilse de Irak’taki demokratik süreci destekledi. Sünnilerin siyasi sürece entegrasyonunu sağladı, Irak’taki gelişme ve kalkınmaya destek sağladı. Musul’daki tek diplomatik temsilcilik Türkiye’ninkiydi. Ama desteğin bir sınırı var. “Irak’ın toprak bütünlüğünün korunması”. Türkiye bu söylemden hiç vazgeçmedi. Hala da bunu tercih ediyor ve Barzani şu an bunu riske ediyor.

TÜRKMENLERİN HAKLARI

Barzani yönetimi Ankara için ne kadar güvenilir?

2013 seçimlerinde KDP yani Barzani’nin Resmi seçim şarkılarında ‘dört parçanın başkanı Mesud Barzani’ deniyordu. Barzani’ye yakın Rudaw televizyonu Kürdistan’da hava raporuna Diyarbakır’ı da koyuyorsa o güven nasıl sağlanacak? PKK üsleriyle peşmerge arasında 50-70 metre var? Sincar’da KDP ve PKK arasında ‘çatışmasızlık’ anlaşması var? Türkmenler Kürt bölgesinden ne kadar pay alıyorlar? Ne kadar özerkler? Hakları ne kadar sağlam? Hepsi problemli. Türkiye hep ilkeli bir tutum aldı. Barzani ise kumar oynuyor.