4857 sayılı İş Kanunu'nun 30'uncu maddesi ile özel sektörü işverenleri aynı ilde faaliyet yürüten işyeri dosyalarındaki çalışan sayısı elli veya daha fazla olduğunda % 3 oranında engelli işçiyi istihdam etmekle yükümlüdür.
İstihdamı zorunlu tutulan engelli işçiler özel sektör işvereninin çıkacağı ilanlar ile bulunabileceği gibi, aynı zamanda İŞKUR aracılığıyla da bulunabilmektedir.
İşverenin toplam işçi sayısına engelli çalışanlar ile özel güvenlik elemanları dahil edilmemektedir. Oran hesaplamasında yarıma kadar olan kesirler dikkate alınmazken. Yarım ve daha fazla olan kesirler yukarıya yuvarlanarak istihdamı zorunlu engelli çalışan sayısı tespit edilmektedir.
Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür ve işyerindeki tam süreli çalışan işçi sayısına ilave edilmelidir.
Engelli personel çalıştırma gerekliliğine ilişkin hesaplama yapılırken ilgili şirketin SGK işyerlerindeki çalışan sayıları ve bu SGK işyerlerinin bulunduğu idari il sınırları esas alınır.
Zorunlu çalıştırılacak engelli personel sayısının tespitinde belirli veya belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan tüm işçiler esas alınacaktır.
Engellilerin özel sektör işyerlerinde tam süreli olarak çalıştırılmaları esastır. Ancak, engellilerin talebi halinde, işyerlerinde kısmi süreli kısmi süreli iş sözleşmesiyle de istihdamları da mümkündür. Ancak işverenin istihdam zorunluluğu yine kısmi süreli iş sözleşmelerinin tam süreli çalışmaya dönüştürülmesi ile tespit edilecektir.
Özel sektör işvereninin, engelli açığı doğduktan 30 gün sonra açığını kapatmakla yükümlüdür.
1. Özel sektör işverenleri, çalıştırmakla yükümlü bulundukları işçileri, yükümlülüğün doğmasından itibaren beş iş günü içinde niteliklerini de belirterek İŞKUR'dan talep eder.
2. İŞKUR, özel sektör işvereninin engelli talep tarihinden itibaren en geç on gün içinde, başvuranlardan nitelikleri uygun engellileri, durumlarını ve niteliklerini belirten belgelerle birlikte işverenle görüştürür.
3. İşveren bu görüşmeden itibaren engelli açığını, en geç on beş gün içinde, İŞKUR tarafından görüştürülenler ya da İŞKUR portalında kayıtlı diğer engelli iş arayanlar arasından bizzat seçerek veya kendi imkânlarıyla temin edeceği engelliler arasından karşılar. İşe alınanları ve alınmayanları, alınmayış nedenlerini de belirterek İŞKUR'a bildirir.
İşverenler görüşmeyi takip eden 15 günlük değerlendirme süresi sonunda sonuçları bildirerek açığını kapatmaması halinde, takip eden iki işgünü içerisinde işverenler iadeli taahhütlü posta yoluyla yazılı olarak uyarılır ve tebliğ tarihinden itibaren beş iş günü içerisinde talebini sonuçlandırarak açığını kapatması istenir.
Buna rağmen de yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverenlere 4857 sayılı İş Kanunu'nun 101 inci maddesine istinaden çalıştırmadığı her engelli ve çalıştırmadığı her ay için Kurum il müdürünce idari para cezası uygulanır.
Ayrıca, engelli işçi açığını kapatmamakta ısrar eden işverenlere kontenjan açığını kapatıncaya kadar idari para cezası uygulanmaya devam edilir.
4857 sayılı İş Kanunu'nun 101. maddesinde engelli çalıştırma yükümlüğüne uyulmaması durumunda verilecek idari para cezası düzenlenmiştir. Engelli çalışan açığının bulunması halinde 2023 yılında çalıştırılmayan her engelli personel ve her ay için 13.190 TL idari para cezası uygulanmaktadır.
Engelli açığının doğmasından sonra işveren 30 gün içinde yükümlülüğünü yerine getirmez ise geriye yönelik 3 yıl için idari para cezası riski doğabilecektir.
İŞKUR aracılığı olmadan engelli istihdam edilmesi halinde, engellinin işe başlama tarihinden itibaren bu durumu en geç on beş işgünü içinde İŞKUR'a bildirim yapılması ve engellinin tescil ettirilmesi zorunludur. İŞKUR'a bildirilmeyen veya tescili yapılmayan işçi, engelli statüsünde değerlendirilmeyecektir.
