Keşke o kadar net bir şey söylese ama ortada net bir şey yok. Trump’ın söylediği şeyler içerisinde her şey çok net gibi gözükmesine rağmen devamında ne olabileceğine dair kimsenin öngörüsü olmadığı için söylediği şeylerin netleşmediğini fark ediyoruz. Türkiye ve Amerika arasındaki sorunu sadece belli olaylar üzerinden, birbirini tetikleyen bir süreç olarak görürsek yanılırız. Bu olayların her biri Türkiye ile ABD arasındaki sorunların sebepleri değil, birer göstergesi. Ve bu göstergeler sadece Türkiye-ABD ilişkilerindeki gerilimlerin göstergesi değil, dünya ile Amerika’nın yaşadığı gerilimlerin bir göstergesi. Tek sorun yaşayan ülke Türkiye değil. Sadece Türkiye kriz bölgelerinde daha fazla karşılaştığı için en önce ve en fazla kriz yaşayan ülke. Bu nedenle Türk-Amerikan ilişkileri daha gerilimli gözüküyor. 

SORUMSUZ BİR DIŞ POLİTİK ANLAYIŞ 

Asıl mesele ne peki? 

2012’den beri ABD oldukça sorumsuz bir dış politika tavrına geçti. ABD’nin Soğuk Savaş bittiğinden beri genel olarak saldırgan bir dış politika izlediğini söyleyebiliriz. Dünyanın her tarafında üs kurmak, gerektiğinde sopayla demokrasi getirmek gibi. Bunları yaparken dünyada bir liderlik, hegemonya gösterisine devam ediyordu. Bu tutum birçok ülkeyi rahatsız eder; İran’ı da, Türkiye’yi de, Avrupa’yı da. Ama dünyada ABD gibi bir hegemon var olduğu müddetçe uluslararası sistemde istikrar olur. Kimse kimseyle dalaşmaz. Türkiye, İran’dan, İran Suudi Arabistan’dan, İran, İsrail’den tehdit hissetmez. Çünkü mahallenin kabadayısı vardır ve o kabadayı olduğu müddetçe komşular birbiri ile kavga etmezler. Dolayısıyla böyle beklenmeyen bir yan etki, göreli bir istikrar üretiyordu Amerika’nın varlığı. 

KABADAYILIĞI MALİYETLİ BULDU 

Sonra ne oldu? 

ABD bu istikrarı sürdürmesinin kendisi için maliyetli olduğunu, diğer ülkeler için maliyeti kıstığını, kendisinin bir jandarma görevi olmadığını, ama kendisi jandarma görevi oynarken diğerlerinin bu istikrardan faydalanarak ekonomik yollarla büyüdüklerini düşündü. 

IRAKLILAR ÖLDÜ, GÜYA ABD ACI ÇEKTİ!

Aslında doğru da bir teşhis? 

Değil çünkü bu sistemden en fazla kar eden kabadayıdır, her halükarda. Ama Amerikalılar kendileri kar ediyor olmalarına rağmen tersine bir ruh haline büründüler. Özellikle Bush’un ikinci döneminde Irak savaşı sonrası sanki bütün maliyetlere kendileri katlanıyor, bütün acıları kendileri çekiyormuş gibi davrandılar. 3 bin civarı Amerikan askeri kaybettiler başlattıkları Irak operasyonunda. Buna karşılık yüz binlerce Iraklı öldü ama ABD’lilerin acısı Iraklılardan fazlaymış gibi davrandılar. Oysa Irak istemedi bu savaşı. Dolayısıyla Amerika’da sorun sadece Trump değil, sadece Obama değil, onları iktidara getiren genel kanı. 

ABD HERKESLE SORUN YAŞIYOR

Nedir o genel kanı? 

Amerika’da 19. yüzyıldan beri var olan, 19. yüzyılda Amerikan diplomasisini öneren izolasyoncu tavır. Amerika diyor ki: ‘Ben dünya işlerine katıldığım müddetçe ekonomik olarak zarar görüyorum, imajım da zarar görüyor. Madem öyle, çekiliyorum kenara, ne haliniz varsa görün. Buralarda benim işimi görecek, işlerimi kolaylaştıracak, bana maşa olacak aktörler varsa ben bunları kullanmayı tercih ederim. Bunun dışında kimseyi korumam. NATO’yu korumam, NATO’daki müttefiklerim için yüksek maliyet ödemem. Ortadoğudakiler eğer koruma istiyorlarsa parasını ödemek zorunda. Eski müttefiklik ilişkilerim beni bağlamaz” diyen bir pozisyona geçti. 

Askeri olarak çekildi. Bunun yerine sadece diplomatik bir baskı yöntemiyle işleri çözmeye çalıştı. Yahut vekiller kullanıyor. Mesela Suriye’de kullandığı vekil PYD. PYD’yi silahlandırıyor -ki böylece Türkiye’ye mecbur kalmamış oluyor vesaire. Böyle bir sisteme geçti ABD. Bu sisteme geçtiğiniz andan itibaren öncelikle müttefiklerinizle sorun yaşarsınız. Bakın bugün Amerika İngiltere ile de, Almanya ile de sorun yaşıyor. Rakipleri ile zaten sorun yaşıyor. Bu sorunları yaşadığı en öncelikli ülkelerden biri tartışmasız Türkiye. Çünkü Türkiye özellikle Suriye gibi, İran gibi alanlara çok yakın olması sebebiyle Amerika’nın bu tutumundan en fazla etkilenen, ilk başta etkilenen aktörlerden biri oldu. 

ABD KURDUĞU DÜZENİ YIKIYOR 

Böyle bir evrede Amerika ile sorun yaşayan tek ülke olmayışımız, başka birçok ülkenin de sorun yaşıyor olması Türkiye için bir avantaj mıdır? 

Henüz bir avantaja dönüşmedi, dönüşmesini bekliyoruz. Bu şu demektir: Amerika kendi elleriyle kurduğu düzeni kendi elleriyle yıkıyor. Kar ettiği düzeni yıkıyor. Dolayısıyla diğer aktörlerin, alternatiflerin sahneye çıkmasını beklersiniz. Rusya’nın, Çin’in, AB’nin sahneye çıkmasını. Ama AB’ye hala yeni düzenin şartlarını anlamış veya yüzleşecek konumda değil. Nasıl 2. Dünya Savaşı öncesinde Hitler saldırgan yöntemler izlerken herkes belki de geçer, gibi bir çaresiz ümitsizlikle yaşadıysa şu anda da Amerika’nın tekrar sahneye dönmesini bekliyorlar. Ama dönmeyeceğini de biliyorlar. Merkel diyor ki; “başımızın çaresine bakmalıyız”. Ama nasıl? AB’ye ordu mu kuracaksın? Kuramazsın. AB’ye orduyu 90’larda kuramadınız. AB’ye ordu kuramazsa Almanya kendi mi silahlanacak? Hayır, silahlandığında ertesi gün Fransa ve Rusya ile kavgaya başlar. Onlar içinde de çok ciddi sıkıntılar var. Avrupalılar da ne tarafa döneceklerini bilmedikleri için çatışmaların Suriye gibi bir bölgede kalmasını tercih ediyorlar. Zaman kazandıklarını düşünüyorlar. Ama ne projeleri var, ne başka şey, bu sistemden kurtulmak için. Tek beklenti ABD’nin bir gün geri dönme ihtimali.